Bu makale, Uygur Türkleri başta olmak üzere Çin coğrafyasında varlığını sürdüren çeşitli Türk topluluklarındaki bozkurt simgesini ve bu figürün kültürel derinliğini incelemektedir. Metne göre kurt; Sarı Uygurlar, Salarlar ve Daurlar gibi gruplarda yalnızca mitolojik bir ata değil, aynı zamanda kutsal bir yol gösterici ve koruyucu ruh olarak kabul edilir. Tarihi destanlardan modern direniş hareketlerine kadar geniş bir alana yayılan bu sembol, toplumsal hafızada soyun devamlılığını ve bağımsızlık arzusunu temsil etmektedir. Farklı bölgelerde yaşayan bu halklar, kurda yükledikleri şamanik anlamlar ve geleneksel ritüeller vasıtasıyla ortak bir kültürel kimliği paylaşmaktadır. Sonuç olarak eser, bozkurt imgesinin kadim dönemlerden bugüne Türk dünyasının manevi birleştiricisi ve özgürlük nişanesi olma özelliğini koruduğunu vurgular.
- Uygur Türklerinde Bozkurt Anlayışı
Uygur kültüründe bozkurt, “kut” kavramıyla doğrudan ilişkilidir. Kurt; felaket anlarında halkı koruyan, yeni yurtlar sunan, soyun türeyişini sağlayan ilahi bir ata kabul edilir.
Göç Destanı’nda kurt, Uygurlara yol gösterir ve onların yeniden dirilişine öncülük eder.
Aşina boyunun kurt tarafından beslenerek çoğaldığına dair anlatı, Uygurların toplumsal hafızasında kurdun soy kurucu ve koruyucu rolünü ebedîleştirmiştir.
Ritüellerde, efsanelerde ve damgalarda görülmesi; İslamiyet öncesinden günümüze kadar devam eden kesintisiz bir kimlik işareti hâline gelmesini sağlamıştır.
Divanü Lügati’t-Türk’te Kaşgarlı Mahmud, Uygur tamgalarında kurt başı ve kurt izi motiflerini kaydederek bu eski sembolün yazılı kaynaklardaki ilk izlerini göstermiştir.
Bugün modern Uygur dünyasında da bozkurt; gençlik hareketlerinde, edebiyatta, şarkılarda ve diaspora kültüründe kimlik, direniş ve özgürlük sembolü olarak yaşamaya devam eder.
- Sarı Uygurlar (Sarı Yughurlar) ve Bozkurt
Sarı Uygurlar, Gansu bölgesinde yaşayan Budist Uygurların devamıdır.
Kaya resimlerinde, tamgalarda ve ritüellerde kurt motifi belirgin şekilde sürmektedir.
7.–10. yüzyıl yazıtlarında “börü” adına rastlanır.
Dağ ruhları ile kurt arasında doğrudan bağ kurulur; kurt bu dağların “koruyucu hayvanı”dır.
Bazı ritüellerde kurt maskesi kullanılır; bu eski Uygur şamanizminin yaşayan bir izidir.
Sarı Uygurlar için bozkurt, ataların ruhu ve dağların bekçisi anlamını taşır.
- Salar Türkleri ve Bozkurt Geleneği
Qinghai–Gansu bölgesinde yaşayan Salarlar, Oğuz–Selçuklu kökenlidir ve Oğuzların bozkurt mirasını korumuşlardır.
Kurt Mezarlık Koruyucusudur: Salar mezarlıkları “kurt izinin düştüğü kutsal toprak” sayılır.
Salar Battal Destanlarında yiğitlerin karşısına gök kurt çıkar, onlara yol gösterir.
Kurt dişi nazarlığı, Salar kadınlarının çocukları korumak için kullandığı geleneksel bir tılsımdır.
Salar kültüründe kurt hem koruyucu hem de ataların gökteki ruhu olarak kabul edilir.
- Daur Türklerinde Kurt Sembolü
Daur topluluğu günümüzde Moğol–Tunguz etkisi taşısa da köken olarak eski bir Türk boyudur ve kurt kültünü korumuştur.
Türeyiş Efsanesi: Daurların en eski mitinde bir kurt ile kartal birlikte kabileyi kurar. Bu, Göktürk ve Hun anlatılarını hatırlatan çok eski bir motiftir.
Savaşçı Rehberi: Daur savaşçıları av ve savaş törenlerinde kurt postu giyerlerdi.
Gece Kurt Çağırma Ritüeli: Şaman, kötü ruhları kovmak için kurt uluması taklit eder. Bu gelenek doğrudan eski Türk kam ritüelidir.
Daur kültüründe bozkurt, savaşçının nefesi ve koruyucu ruhudur.
- Hotan Türkleri (Kunlun – Kaşgar Havzası)
Hotan bölgesinde yaşayan eski Türk halkları; Uygur, Yarkent ve Tokhar etkilerini barındırır, ancak özünde eski Türk inanç sistemini taşırlar.
Hotan Destanında Kurt: Karanlık bir çölde halkın yolunu kaybettiği sırada bir gök kurt belirir ve onlara yol gösterir.
Kurt İzinin Düştüğü Kuyu İnancı: Bir yerde kurt izi varsa orada su bulunacağına inanılır. Bu, Orta Asya’nın ortak Türk inancıdır.
Hotan Türkleri için kurt, çölün feneri ve hayata dönüşün işaretidir.
- Şibel (Sibe/Sibe) Topluluklarında Bozkurt
Mançur bozkırında yaşayan Şibel halkı Türk–Moğol karışımı olsa da Türk kültürünün izlerini güçlü biçimde taşır.
Kurt Ev Bekçisi: Masallarda kurt, evin, sürünün ve özellikle çocuğun koruyucusudur.
Kurt Totemi: Şamanlar ritüellerde kurt postu giyer, bazı kabile damgaları “kurt pençesi” şeklindedir.
Şibel toplumu için bozkurt, aileyi ve nesli koruyan ruh anlamına gelir.
- Çin İçindeki Türk Halklarında Bozkurtun Birleştirici Gücü
Bu halkların tamamında bozkurt şu değerleri simgeler:
- Türeyiş – soyun başlangıcı
- Yol gösterici ruh – karanlıkta kılavuz
- Savaşçı ruh ve koruyucu güç
- Kötü ruhtan koruyan totem
- Şamanik kudret – kam gücü
- Göktürk mirasının yaşayan kimlik unsuru
Bugün Kaşgar’dan Turfan’a, İli’den Urumçi’ye, Gansu’ya kadar tüm Doğu Türkistan coğrafyasında bozkurt; kimliğin, direnişin ve özgürlüğün sembolü hâline gelmiştir.
Doğu Türkistan’ın son bozkurt destanı, Türk milletinin sönmeyen iradesiyle birleşerek esareti yarıp geçecek ve kutlu bozkurt ruhuyla, Uygur yurdu yeniden bağımsızlık ve hürriyetin destanını yazacaktır.
Börü yeniden yol gösterecek; Türk yeniden dirilecektir.
