Son günlerde yaptığım çalışmalargereği birçok Kazan Tatar ve Başkurt Türklerinin deyim ve atasözleriniinceledim. Tatar yazar ve halkbilimci Nekıy İsenbet’in (1900–1992) “TatarDilinin Deyimler Sözlüğü”ndeki “millet mikrobu” tabiri dikkatimi çekti. “Millet” ve “mikrop”kelimelerinin birlikte yazılması hayrı alamet değildir diye düşündüm. Kaldı kibirbiri ile hiçbir alakası olmayan iki sözcük. Tabirin anlamına baktım, izah şuşekildeydi: “Millet mikrobu – milletin adını satan kimse. XX. yüzyıl başlarındakullanıma girmiştir.”(İsenbet 1990: 19). XX. yüzyıl başında kullanımagiren bu tabir, kendi çıkarları uğruna milletin adını kullanan kimseleritanımlamaktadır.
Millet ve mikrop sözcüklerininanlamlarını ayrı ayrı inceleyelim. Çoğunlukla aynı topraklar üzerinde yaşayan,aralarında dil, tarih, duygu, ülkü, gelenek ve görenek birliği olan insantopluluğu, ulusa millet denir. Kendinden kötülük ve zarar gelen kimseye mikrop,kötülük yapar duruma gelmeye mikroplaşmak, yaramazlık, kötülük,fesatlığa mikropluk denir. Kazan Tatar dilinde birbiri ile ilgisi olmayaniki kelime bir araya gelmiş ve “millet mikrobu” tabiri ortayaçıkmıştır. Kazan Tatarları arasında “millet mikropları” eskiden de olmuşgünümüzde de vardır. Zira yaşadığımız dönemin, menfaatlerin ön plana çıktığı,vicdanların cüzdan olduğu karanlık bir dönem olduğunu göz önündebulundurulursak millet mikroplarının hızla çoğaldığını görmek mümkündür.
Her devletin, her milletin dostuve düşmanları vardır. Dost ve düşmanların ne yapabileceğini bilirsiniz. Ancakmilletin kendi içinden çıkan millet mikropları düşmandan bile çok daha tehlikelidir.Zira bazen onları fark etmek imkânsızdır. Sanki millet için hizmet ediyorlarmışgibi görünürler. Millet mikropları, milletinin zayıf noktalarını, en gafilzamanını iyi bilirler ve genelde milletin düşmanlarıyla işbirliği yaparlar. Bilhassao veya bu milletin esareti altında bulunan milletlerde millet mikroplarınınsayısı daha fazladır. Bilindiği üzere Kazan Tatarları 1552 yılından beri Rusesaretinin altındadır. O günden bu güne kadar birçok şey değişti, ancakdeğişmeyen tek şey millet mikroplarıdır. Onlar dün de vardı bugün deişbaşındalar. Ruslar, geçmişte olduğu gibi tüm kirli işlerini bu milletmikroplarının eliyle yapmaktadırlar. Kazan Hanlığı’nın çöküşünde de büyük roloynayan millet mikropları, 1551 yılının 11 Ağustos tarihinde Kazan’ın sonmelikesi Süyümbike’yi (1519–1557), oğlu Ötemiş Giray’la (1546–1566) birlikteRuslara teslim etmişlerdir. Ruslara hizmet eden Tatar mirzaları Çar tarafındantakdir edilmiş, akabinde bu millet mikropları çeşitli hediyelerleödüllendirilmiş, vergilerden muaf tutulmuş, makam ve unvan sahibi yapılmıştır.1552 yılında Korkunç İvan’ın Kazan Hanlığı’nı işgali sonrasında da “Tatar”adını kullanarak Ruslara hizmet eden millet mikropları daha da çoğalmıştır.İşgal sonrası bölgedeki Türkleri zorla Hıristiyanlaştırma yoluyla Ruslaştırmasiyaseti yürüten Ruslara en büyük desteği bu millet mikropları vermiştir.Milletini satarak geçinen bu hainler arasında Hıristiyanlığı kabul edenler de,milletini şikâyet edenler de, milli kahramanları ele verenler de olmuştur.Kendi çıkarları dışında başka bir şey düşünemeyen bu mikroplar sayesinde KazanTatarları büyük bedeller ödemiştir. Gerçi bu millet mikroplarının büyük çoğunluğununda sonları hüsran olmuştur.
Zaman, dönem, yönetim sisteminindeğişmesiyle birlikte millet mikropları da hızla kılık değiştirmiştir. Örneğin,1917 Ekim Devrimine kadar Çar’a hizmet edenler, devrim sonrası hemen fikirdeğiştirip Sovyetler tarafına geçmiş komünist olmuştur. Sovyetler Dönemi’nde demilletinin ayağını kaydırmaya çalışanlar, Ruslara övgü düzenler yine milletmikroplarıdır. Komünist olmanın verdiği yetkiyi sonuna kadar kullanan milletmikroplarının asılsız ihbarları sayesinde birçok Tatar aydını Stalin Dönemi’ndeyargılanmış, hapis cezasına çarptırılmış, sürgüne gönderilmiş ve idamedilmiştir. Ne ilginçtir ki, 1991 yılında Sovyetlerin çökmesiyle birliktemillet mikropları yine sahnedeydi. Ancak artık komünist kimliğiyle değil, busefer din ticaretine başlamışlardı. O güne kadar dini inkâr eden, kürsüdennutuklar atan komünistler birdenbire Müslüman oluvermişlerdi. Halk arasındabunlara “besmele karagı” yani “besmele hırsızı”, deniyordu. “Besmelehırsızı” tabiri, dini çıkar ve menfaat için kullanan kimse, anlamınagelmektedir. “Besmele hırsızı” Türkiye’de kullanılan “din tüccarı” tabirininaynısıdır. 1990’lı yıllardan sonra halk arasında kullanılmaya başlayan bu tabirhenüz sözlüklerde yerini almamış, ancak ileride hazırlanacak olan sözlüklerdemutlaka yerini bulacaktır. Bugün Tataristan köylerindeki cami ve mescitlerinimamlarına baktığımızda onların büyük çoğunluğu eski komünistlerdir. Milletmikroplarının hızlı bir şekilde ortama uyum sağlaması akıl almaz bir durumdur.Para ve çıkardan başka hiçbir düşüncesi olmayan bu mikroplar, günümüzde dearamızdadır. Kazan Tatarları, Tatarlıkla hiçbir ilgisi olmayan insanların bukonuda söz sahibi olması acı verici olduğu kadar düşündürücüdür. Günümüzdemillet mikropları, “Tatarlarla Ruslar dostane ilişkiler içerisindeyaşamaktadır”, “Ruslar Tatarlara medeniyet getirdi” gibi saçma sapan fikirleriinsanların kafasına sokarak algı operasyonu yapmaya çalışıyorlar. Ancak milletmikroplarının söylediği bu sözlere kanmamak ve bildiğimiz doğrulardan sapmamak gerekir.Her dönem adam olanlar vardır; millet mikropları ise bunun aksine döneme uyumsağlayan “dönemin adam”larıdır. Döneme göre değişen bu millet mikroplarıylailgili Tatar şair Hadi Taktaş (1901–1931) şu dizeleri yazmıştır: “Herdönemin oluyor kendince alçakları Allah kahretsin!”. “Tatar” adınıkullanarak geçimlerini sağlayan millet mikroplarını tespit etmek ve milletimizibu mikroplardan arındırmak şarttır. Zira kendi çıkarları uğruna milleteverdikleri zararın haddi hesabı yoktur. Kazan Tatarları arasında XX. yüzyılbaşlarında kullanıma giren “millet mikrobu” ve XX. yüzyıl sonlarında kullanımagiren “besmele hırsızı” tabirleri aynı zamanda milletin tarihinin veyaşanmışlıkların bir göstergesidir.
Kaynakça:
1. Hudyakov, Mihail Georgiyeviç, Kazan HanlığıTarihine Özgü Araştırmalar, Çev. RozaKurban – İklil Kurban, Berlin 2009.
2. İsenbet,Nekıy, Tatar Teleneñ Frazeologik Süzlege (Tatar Dilinin Deyimler Sözlüğü), Kazan1990.
3. Türk Dil Kurumu, TürkçeSözlük, 10.Baskı, Ankara 2005.
