İncirlik Hava Üssü ve Nükleer Silah Envanteri
İncirlik Adana ili sınırları içerisinde bulunan, inşasına Türkiye’nin NATO üyeliğinden 1 yıl önce 1951 yılında başlanan bir hava üssüdür. 1954 yılında faaliyet göstermeye başlayan üs bugüne dek birçok tartışmanın kaynağı ve özellikle ABD-Türkiye arasındaki diplomatik ilişkilerde sık sık kullanılan bir koz olmuştur. Yakın tarihte Milli Savunma Bakanlığı kaynakları tarafından yapılan açıklamada üssün Türk Silahları Kuvvetlerine (TSK) ait olduğu ve üzerindeki tüm tesisler ile birlikte mülkiyet hakkının Türkiye Cumhuriyeti’nde olduğu vurgulanmıştır.[1]Farklı konular sebebi ile gündeme sık sık gelmiştir. Son gündeme gelişi, Almanya’nın Hamburg Üniversitesi’nin (ISHF)yayımladığı rapor itibari ile ABD’nin İncirlik Üssü’nde 100 adet nükleer uçak bombası barındırdığını iddia etmesi ile gerçekleşti.[2]Üs, Avrupa’da taktik nükleer silahlar bulunduran 6 NATO üssünden biri. 2016 yılında 15 Temmuz Darbe girişimi ardından New Yorker dergisinde yer alan bir analizde, ‘’İncirlik üssü NATO’nun en büyük nükleer silah depolama tesisine ev sahipliği yapıyor’’ ifadesi yer aldı.[4]Yunan haber sitesi Greek City Times 20 Eylül 2020 tarihli haberinde 50 adet nükleer savaş başlığının Yunanistan’a taşınacağı iddiasında bulundu. [5][6]
1975 Yılındaki Kapatılma Süreci
ABD, 1975 yılında Türkiye’ye Kıbrıs meseleleri ve haşhaş ekim politikası sebebi ile silah ambargosu uyguladı. Türkiye Cumhuriyeti ise cevap niteliğinde Bakanlar Kurulu’nun aldığı karar ile ABD üs ve tesislerinin faaliyetlerini durdurarak, yönetimi tamamı ile TSK kontrolüne bıraktı. Bu hamlenin ardından ABD geri adım atarak ambargoda yumuşatmaya gitti, ancak ambargonun tamamen kalkması 1978 yılını buldu. Ambargonun kalkmasını ve ABD’nin askeri mühimmat desteğini yeniden sağlaması ile Türkiye üssü yeniden ABD’nin kullanımına açtı.[7]
Sözde Soykırım ile İlgili Gündeme Gelişi
2019 yılında ABD Senatosu tarafından sözde Ermeni Soykırımını tanıyan yasa tasarısı onaylandı. Hemen ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan, ‘’gerekiyorsa İncirlik’i de Kürecik’i de kapatırız’’ çıkışında bulundu.[8] Dönemin ABD Başkanı Donald Trump ise, Senato’da alınan bu karara katılmadığını açıklayarak, 1915 olaylarını değerlendirirken ‘’Büyük Felaket’’ tabirini kullandı. Geçtiğimiz günlerde yaşanan olayların yıldönümünde, ABD Başkanı Joe Biden, Beyaz Saray yaptığı yazılı açıklama ile 1915 olaylarını soykırım olarak nitelendirdi.[9]TBMM’den konuya ilişkin kınama geldi. Ek olarak, bu açıklamanın ardından Türkiye’deki Amerikan üsleri tekrardan tartışma odağı haline geldi.
Yeniden Kapanma İmkânı
İncirlik Hava Üssü’nün hukuki ve diplomatik sınırlarını belirleyen anlaşma 1980 yılında imzalanan Savunma Ekonomik İş Birliği anlaşmasıdır. Bu anlaşma genel hatları itibari ile Türkiye’nin savunma sanayisinin güçlendirilmesi, savunmaya dair iş birliğinin arttırılması ve Türkiye’nin ekonomik gelişimine katkıda bulunması üzerine imzalanmış bir anlaşmadır. Bu anlaşmaya dair bir diğer husus ise, ABD terörizmle mücadele kapsamında Türk hükümeti ile iş birliği konusuna da vurguda bulunmasıdır. Ancak, birçok kez basına terör örgütü PKK’ya bu tesislerden yıllar boyunca bulunulan yardım haberleri yansımıştır. İncirlik Hava Üssü’nün ABD faaliyetlerine son verilmesine ilişkin karar ancak TBMM tarafından verilebilir. Bu durum, Anlaşma metninde geçen ‘’Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin olağanüstü durumlarda milli varlığını korumak için, uluslararası hukuka uygun olarak gerekli kısıtlayıcı tedbirleri almak hususundaki doğal hakkını kullanmasına engel değildir.’’ Maddesi ile sabittir.
Genel Değerlendirme
İncirlik esasen bir NATO kaideleri ile yönetilen bir hava üssüdür. İncirlik Hava Üssü’nün ABD faaliyetlerine son verilme süreci Türkiye’nin NATO ortaklığını tehlike içerisine girecekse bilinmelidir ki, NATO verileri incelendiğinde, Türkiye’nin NATO için kritik bir öneme sahip olduğu anlaşılacaktır. Türkiye, NATO üyeleri askeri personel sayısında Amerikan ordusunun hemen ardından 2. Sırada iken, aynı üye ülkeler arasında savunmaya yönelik yapılan harcamalarda 8. Sırada yer alır.Her ne kadar artık Amerika’nın rotasını Ortadoğu’dan Asya’ya kaydırdığı bu sebep ile İncirlik Hava Üssü’nün stratejik önemi kaybettiği iddia edilse de bu tam manası ile doğru bir değerlendirme değildir. İncirlik Üssü, nasıl Soğuk Savaş döneminde kritik düzeyde önemli bir nokta ise Körfez Savaşı’nda da aynı ehemmiyete sahipti. Ortadoğu var olmaya devam ettiği sürece de önemini koruyacaktır. ABD’nin alternatif üs, taşınma çabaları milyonlarca dolara varan masrafa mal olabilir.[10] Bu konuya ilişkin bir diğer yorum ise ABD’nin bu süreci başlatan taraf olmaya cesaretinin olmamasıdır. Nükleer silahların Türkiye’den çekilmesi, diğer bombaların kamuya açık bir şekilde popüler olmadığı Belçika, Hollanda ve Almanya’dan da kaldırılması taleplerine yol açabilir. Bu ise ABD’yi korkutmaktadır.ABD ayrıca nükleer silahların gideceği ülkelerdeki kamuoyunun da bu silahlara karşı tepki göstereceğinden endişe duymaktadır.[6]Kısacası bu üsse ilişkin tüm karar ve yükümlülükler Türkiye Cumhuriyeti’nin inisiyatifindedir. Türkiye Cumhuriyeti’ne gözdağı verme maksadıyla Yunanistan ile ortak tatbikat yapan Amerika Birleşik Devletleri’ne, Ermeni Soykırımı telaffuzunda bulunan Joe Biden’a, Kıbrıs Meselelerine ilişkin diğer NATO müttefiklerine bu husus hatırlatılmalıdır.
Kaynak: 21YYTE/ Mehmet Burak Albayrak
