1963’de Yale Üniversitesinde psikoloji alanında akademik çalışmasını yürüten Stanley Milgram adlı bir profesör insanlar üzerine yaptığı bir deneyin sonuçlarını bilim dünyasına sundu. Deney ve özellikle sonuçları bilim dünyasında adeta bir tsunami etkisi yarattı. Kimse bu sonuçlara inanmak istemedi, akademik dünya sallandı, deney değişik akademisyenler tarafından tekrar yapıldı fakat sonuçta Milgram’ın deneyinin sonuçlarının gerçekliği kabul edildi. Deneyin sonuçlarından en çok yararlananlar toplum mühendisleri ve propaganda uzmanları oldu.
Deney basitti. İlk once gönüllüler bulunur. Bu insanlara cezanın hafızayı artırıp artırmadığı konusunda bir deneye katılacakları söylenir. Birinci kişiye bazı bilgiler ezberlemesi için verilir ve bir odaya alınır. Bu odada bir sandalyeye bağlanır. İkinci kişi de karşı odaya alınır, elektrikle çalışan bir cihazın önüne oturtulur ve bazı sorular verilir. Bu soruları önündeki mikrofon aracılığıyla karşı odadaki birinci kişiye soracaktır. Eğer bilemezse önündeki cihaz vasıtasıyla bu birinci kişiye 1 volttan başlayarak her yanlış cevapta 15 volt artırarak elektrik verecektir. Güya böylece her yanlış cevapta elektrik alacağı için birinci kişinin hafızasının gelişip gelişmediği test edilecektir.
Deneyin sonuçları bahsettiğim gibi çok sarsıcı olur çünkü deneye katılanların daha doğrusu karşı odadaki insana elektrik verenlerin %70’i en son volt olan 450 volta kadar çıkar! 450 voltun bir insanı öldürebileceğini tahmin etmelerine rağmen elektrik verenlerin %70’i en son nokta olan 450 volta kadar çıkarlar. Tabii ki karşı odadaki elektrik verilen şahıs aslında bir aktördür. Elektrik verilmiş gibi acı ile bağırmakta, son noktalarda “bırakın artık beni” diye haykırmaktadır. Buna rağmen deneye katılan 100 kişiden 70’i 450 voltluk düğmeye basar. Deneyin sonuçları ilk once insanların birbirlerine acı vermelerinden zevk almaları şeklinde yorumlanır. Daha detaylı incelemeler sonucunda görülür ki, elektrik veren şahıs, karşısındaki şahıs haykırdıkça o da acı çekmekte bundan hiç de zevk almamaktadır. Hatta çoğu denek deneyi yarı da bırakıp gitmek ister fakat deneyi yürüten profesör, elektrik verilen şahsa kalıcı hiçbir zararın gelmeyeceğini söyleyerek her yanlış cevapta elektriği vermeye devam etmesini söyler. Detaylı incelemelerle görülür ki, bu ilginç sonucun nedeni, orada elektrik veren şahsa deneye devam etmesini söyleyen profesör figürüdür. Yani otorite![i] Deney 2009’da tekrarlanır ve akıl almayacak bir şekilde hemen hemen aynı sonuçlar çıkar. Evet, sonuç tartışılmaz bir şekilde otoritenin insan toplulukları üzerindeki inanılmaz gücünü göstermektedir.
Bu deneyden sonra görülür ki, bir otorite figürü başarıyla yaratılabilirse, insanlara akıl almayacak şeyler yaptırılabilir. Toplum mühendisleri ve propaganda uzmanlarının bu deneyle niye ilgilendiklerini şimdi daha iyi anlıyorsunuzdur.
Psikolog değilim ama bu deneyi şimdi niye anlattım? MHP’nin baraj altı kalacağı ile ilgili “anket” çalışmaları bana bu deneyi hatırlattı da ondan. Bu anket şirketleri ne kadar da “şirin” otorite/uzman figürleridir değil mi? Bazı insanların da bu anketlere inandıklarını görünce milletim adına çok korkuyorum. Hiçbir akademisyen, aydın, yazar yok mudur bu ahlaksızca projeleri anlatacak? Adamlar bizi laboratuvar maymununa dönüştürmeye çalışırken bu ülkenin vicdanlı bir kaç aydınından başka bunları anlatacak adam kalmadı mı? Güzide bir partimiz yaklaşık 2 milyon öğrencimizi ilgilendiren bir şifreleme sahtekarlığını “çözemiyor” ama aileleriyle beraber yaklaşık minimum 8 milyon kişinin (yaklaşık %16’lık bir oy yapar) bu güzide partimize oy verme oranı çok düşük olmasına rağmen bu şirin partimiz oylarını % 10 artırarak % 48 yapıyor!!!
Böyle laboratuvar maymunlarına çevrildiysek, maymun Charlie’nin suçu ne? Aday olsun oyum Charlie’ye! Vermeyen namerttir!
[i] Robert B. Cialdini, Influence: The Psychology of Persuasion, (William Morrow, New York, 1993), sayfa: 208-229
