Sunak’ın yeni ataması ve ekonomik zorluklar… Tarih, birçok başbakanın, öncekilerle birlikte ara dönem olarak atandığını göstermez. Sunak’ın iki başarısız selefi var. Bu gerçekten iyi değil.
Sunak’ın üstlendiği rolde aynı politikaları devam ettirmesi, hiçbir şeyi değiştirmemesi de yardımcı olmuyor. Birincisi, bu kampanya sırasında hiç kimseyle, hatta milletvekilleriyle bile konuşmadı. İkincisi, dün karargahlarında Tories’e yaptığı konuşma Truss’un yaptığı her şey kadar sertti. Üçüncüsü, ele alması gereken konular, neredeyse hiçbirinde arka sıradakilerini yatıştırmanın neredeyse imkansızlığı göz önüne alındığında, bunalmış hissetmesini haklı çıkarıyor. Hepsi çözülebilir, ama bir Tory tarafından değil.
Önümüzde neler var;
Çalışmayan ve asla işe yaramayacak olan Brexit.
Kuzey İrlanda üzerinden bölünme.
Tories’in yanıt veremediği Birlik’ten ayrılmak isteyen İskoçya.
Her zamankinden daha fazla vakayla NHS’yi felce uğratan Covid.
İklim değişikliği konusunda ilerleme yok.
Ücret taleplerinden kaynaklanmayan, yani hükümetin ve İngiltere Merkez Bankası’nın faiz oranlarını yükselterek yapmaya çalıştığı enflasyon, karşılaştığımız sorunun yanlış çözümü.
Grevler çünkü insanların hayatta kalabilmek için enflasyona uygun maaş artışlarına ihtiyaçları var.
Enflasyon politikasının ele almadığı bir yaşam maliyeti krizi.
Geçim krizinin maliyetini büyük ölçüde artıran resmi olarak teşvik edilen faiz oranı artışları. Milyonlarca İngiliz insan bunun sonucunda yoksulluk ve hatta finansal yoksullukla karşı karşıya.
Bu durumda Birleşik Krallık’ın aşağıdakilere sahip olacağını varsaymak doğru olur:
İnsanlar kiralarını veya ipoteklerini ödeyemedikleri için evsizliğin artması.
Bunalmış gıda bankaları.
Evsiz olabilecek aç çocuklar.
Tüm bunların karışımı olarak;
Çok sayıda küçük işletmenin faiz oranlarındaki artışlar ve ipoteklerini ya da kiralarını ödeyemeyen kişilerin başka hiçbir şeye harcayacak bir şeyleri kalmaması nedeniyle büyük sıkıntı içinde olması.
Sonuç olarak işsizlik artacak.
O zaman devlet bütçesini dengelemek isteyen bir adamın sorunlarına dikkat edin:
Zorlanan NHS sistemi
Başarısız bir adalet sistemi
Kırılmanın ötesinde sosyal bakım
Sınırlarına dayanmış bir eğitim sistemi
Artan savunma talebi
Yabancılaşmış bir kamu hizmeti
Sunak’ın politikalarının yüzleşeceği bazı çıkarımlar;
İngiltere Merkez Bankası tarafından işsizliğin önemli ölçüde artacağı tahmin edilmektedir.
Kredi maliyetleri artacaktır.
Düşen reel ücret artışları, sosyal yardım taleplerini artırıyor.
Artan kiralar, daha fazla yardım ödemesi gerektiriyor.
Mevcut yaşam maliyeti krizi, bazı vergi gelirlerini de reel olarak azaltacaktır.
Kiralar, ipotekler ve yiyecek harcamaların daha büyük bir bölümünü oluşturacak. Hiçbirinde KDV yok.
Enerjinin KDV’si düşük olacak.
Kâr etmeyen şirketler vergi ödemezler.
İşsizlerin çoğu da öyle.
Sunak yakın zamanda dengelenme için yapması gerekenler;
Piyasaları mutlu etmek
Covid döneminde yaptığı gibi, yeni para yaratmadan devlet maliyesindeki sözde ‘kara deliği’ doldurmak
Sunak’ın bu kısıtlamalara rağmen başarılı olması gerekiyor:
Muhafazakar partiden gelen, uzlaşmaz çılgın talepler
Şu an için tam olarak yanlış bir ekonomi politikası olan denk bütçe talepleri
Kamikaze Bank of England’ın ekonomiyi çökertme riski
Sunak’ın karşılaştığı sorunları çözmek için kullanabileceği politikalar var;
Yaşam maliyetini ve devam eden Covid krizlerini meşru bir şekilde ele almak ve harcamaları finanse etmek için QE’yi kullanmak
İngiltere Merkez Bankası’na faiz oranlarını tutmasını, hatta düşürmesini söylemek
Hükümetin bankalara İngiltere Merkez Bankası’nda tutulan fonlarına ödediği faizi büyük ölçüde azaltmak
Sürdürülebilirliği sağlamak ve durgunluğu yenmek için yılda 100 milyar sterlinlik bir Yeşil Yeni Anlaşma için finansman sağlamak üzere ISA ve emeklilik tasarrufuna ilişkin kuralları değiştirmek
Kamu hizmetlerine ve personeline ihtiyaç duyduğu finansmanı sağlamak
Kamu sektörü çalışanlarına enflasyona uygun maaş artışları ödeyerek, onların kesin olarak ayrılmalarını önlemek
Enerji şirketlerinin, bankaların ve en zenginlerin vergilerini artırarak bunu kolaylıkla ödeyebilmek
“Ama Muhafazakarlar Sunak’ın bunları yapmasına izin vermez. Bunun yerine ondan imkansızı talep edecekler. Piyasalar da aynı şeyi yapabilir. İngiltere Merkez Bankası’ndaki çılgınlığa meydan okuyamaması onu zayıflatacak.
Sunak, kimse tarafından başarısızlığa uğramak için daha iyi kurulamazdı. Ve başarısız olacağından şüpheleniyorum. Ama bu, bu ülkenin sorunlarının çözülemeyeceğinden değil. Olabilir, ancak piyasalara ve İngiltere Merkez Bankası’na huşu içindeyken o parti tarafından kısıtlanmış bir Tory tarafından değil.
Sunak’ın görevi, kendisine ve seçtiklerine dayatılan kısıtlamalar nedeniyle imkansızdır. Ve hepimiz bunun için çok büyük bir bedel ödeyeceğiz.”
Richard Murphy – Ekonomik adalet kampanyacısı. Muhasebe Uygulamaları Profesörü, Sheffield Üniversitesi. Diplomalı muhasebeci. Politik ekonomist. Green New Deal’in kurucu ortağı.
Truss’a kıyasla yeni maliye politikası… Giden lider Liz Truss’un fonsuz vergi indirimleri ve maliyetli bir enerji fiyat garantisi planının geçen ay tahvil piyasasını korkutması ve İngiltere Merkez Bankası’nı müdahale etmeye zorlamasının ardından İngiltere uluslararası finansal güvenilirliğini yeniden sağlamak zorunda.
Krizin neden olduğu artan borçlanma maliyetlerinin daha da kötüleştirdiği bir bütçe açığını dengelemek için, bir sonraki başbakan büyük olasılıkla harcama kesintilerini ve vergi artışlarını denetlemek zorunda kalacak. Bunu ele alan bir mali tablo 31 Ekim’de yapılacak.
Bu, hükümetin, Ukrayna’daki savaşın ve diğer küresel faktörlerin neden olduğu artan gıda, ısınma ve yakıt fiyatlarına ek olarak ipotek maliyetlerinde bir sıçrama ile birlikte, acı verici bir mali sıkışıklık yoluyla savunmasız hanelere yardım etme baskısı ile karşı karşıya kalmasıyla geliyor.
Sunak, Şubat 2020 ile Temmuz 2022 arasında maliye bakanı olarak, İngiltere’yi 1950’lerden bu yana en büyük vergi yüküne sahip olacak yola koydu. Aynı zamanda daha yüksek kamu harcamaları başlattı ama aynı zamanda daha fazla disiplin ve israfı azaltma sözü verdi.
Liderlik kampanyası sırasında, Truss’un vergi indirimi gündemini eleştirdi ve bunun yerine yalnızca enflasyon kontrol altına alındığında vergileri keseceğini söyledi. O sırada, 2029 yılına kadar gelir vergisini %20’den %16’ya düşürmeyi planlıyordu.
Sunak, İngiltere Merkez Bankası’nın bağımsızlığını destekledi ve hükümet politikasının merkez bankası ile birlikte çalışarak enflasyonu alevlendirmek değil, evcilleştirmek için önemini vurguladı.
BoE durumu… BoE, gösterge banka faizini geçen Aralık ayındaki %0,1’den %2,25’e yükseltti. 3 Kasım’da tekrar yükselmesi bekleniyor.
İngiltere Merkez Bankası, mini bütçenin ardından finansal piyasalardaki dalgalı koşullara ilişkin korkulara rağmen, planlanandan bir gün sonra, gelecek ayın başından itibaren 80 milyar sterlinlik İngiltere devlet tahvili satmaya devam edeceğini doğruladı.
İlerleme kararı, Kwasi Kwarteng’in kötü alınan mini bütçesinin ardından tahvil piyasalarındaki kargaşayı yumuşatmak için Threadneedle Caddesi’nin daha uzun bir gecikmeye zorlanabileceğine dair dönen spekülasyonlara rağmen geldi.
Bilançosundaki 838 milyar sterlinlik tahvili (veya gilti) geri ölçeklendirme süreci, ekonomistler tarafından Banka’nın 40 yıl içindeki en yüksek enflasyonla mücadele için en güçlü araçlarından biri olarak kabul edilen ve son zamanlarda en yüksek oranına yükselen niceliksel sıkılaştırma (QT) olarak biliniyor.
Jeremy Hunt’ın mini bütçede yer alan fonsuz vergi indirimlerinin çoğunu rafa kaldırma hamlesinden sonra Pazartesi günü gilt getirileri düştü, ancak bunlar selefinin açıklamasından önceki seviyelerden daha yüksek kalmaya devam ediyor.
Banka, kalan vadesi 20 yıla kadar olan giltler de dahil olmak üzere kısa ve orta vadeli borçların satışına odaklanacağını söyledi. Bu, Banka’nın mini bütçeden sonra değeri hızla artan ve finansal istikrar konusunda en büyük endişe kaynağı olan uzun vadeli tahvillerden uzak durduğu anlamına gelir.
Sonuç? Avrupa için zor bir yıl oldu ve İngiltere’de daha da zor oldu. Boris Johnson’ın birden fazla peripetikten sonra istifa etmesinden sonra ve İngiltere’nin ekonomik zorluklarını telafi edebilmekte başarısız olan Liz Truss’tan sonra, şimdi İngiltere’nin karşı karşıya olduğu derin ve çoklu sorunları düzeltmek için elinden gelenin en iyisini yapma sırası Rishi Sunak’ta.
Şu an için Sunak tam olarak hangi önlemleri alacağı konusunda çok açık sözlü değil. Ancak BoE’nin hükümetten bağımsız kalmasını istediğini, uzun vadede gelir vergisini düşürme isteğini ve enflasyonu ehlileştirme duruşunu dile getirdi. Son iki yıldır maliye bakanı olarak Sunak’ın ekonomi ve İngiltere’nin maliye politikaları konusunda bilgili olmasını bekliyoruz. Ancak yeni rolüyle pek rahat görünmemesi, kafasını nasıl dik tutacağını ve sayısız sorunla nasıl yüzleşeceğini merak etmemize neden oluyor.
Öte yandan BoE, enflasyonu ciddi şekilde ehlileştirmeye başlamak için Covid QE döneminde edindiği devasa miktardaki tahvilleri satmaya başlayacağını duyurdu.
Kaynak: Enver Erkan- Tera Yatırım
