Paşinyan’ın “askeri darbe girişimi” olarak nitelendirdiği ordu nezdinde yaşanan rahatsızlık, Azerbaycan ordusunun Karabağ’da 44 gün sürdürdüğü başarılı operasyonun Ermenistan’ı anlaşmaya zorlamasından kaynaklandı.
Ermenistan, Rusya ve Azerbaycan Karabağ’daki Ermeni işgaline son veren bildiriye 10 Kasım 2020’de imza attıktan sonra ülkede Paşinyan’a karşı tepkiler başladı.
Anlaşmayı imzalayan Başbakan Paşinyan, “Hem kendim hem de hepimiz için çok zor bir karar aldım. Rusya ve Azerbaycan Başkanları ile Karabağ savaşını bitirmek için bir bildiri imzaladım. Yayınlanan söz konusu açıklama benim ve halkımız için tarif edilemez şekilde acı vericidir.” ifadelerini kullandı.
Bunun üzerine başkent Erivan’da aynı gün, 2018’de büyük bir destek ile iktidara gelmiş olan Paşinyan’a karşı öfkeli kesimler sokaklara döküldü.
Bazı protestocular, hükümet binasının camlarını kırarak içeri girerken bazıları da Paşinyan’ın makam odasına ve konutuna kadar girdi. Erivan’da göstericiler parlamento binasını da bastı.
Paşinyan protestocuları tehdit etti
Ülkede muhalefette bulunan 17 siyasi parti de protestolara destek verdi. Muhalefetin ortak bildirisinde, Paşinyan’ın anlaşmayı imzalamasına tepki gösterildi. Muhalefete göre, Paşinyan’ın imza attığı anlaşma “Ermenistan tarihinin en utanç verici sayfası” olarak nitelendirildi.
Ermenistan’da halkın kendisini protesto etmesine tepki gösteren Paşinyan, “Halkı isyana sevk eden herkes adalet önüne çıkartılacak.” dedi.
Ertesi günü Ermenistan’da muhalif partiler de hükümetin istifası için protesto başlattı. Protestocular, Ermenistan’ın başkenti Erivan’daki Özgürlük Meydanı’nda toplandı. Göstericiler, Paşinyan’ı “hain” ilan etti. Polis bazı muhalif isimleri gözaltına aldı.
Daha sonra muhalefet partileri, Paşinyan’ın gece yarısına kadar istifa etmesi için ültimatom verdi.
Suikast girişimi bahanesiyle muhalifler gözaltına alındı
Ermenistan istihbaratı, Başbakan Paşinyan’a yönelik suikast girişimine hazırlanıldığını, ancak bu girişimin engellendiğini duyurdu. Olayla ilgili bazı muhalif partilerin yöneticileri gözaltına alındı.
Daha sonra Paşinyan, Dağlık Karabağ’daki mağlubiyetinden kendisinin sorumlu olduğunu belirterek, “Bu nedenle mahkemeye çıkmam gerekiyorsa çıkabilirim.” açıklamasında bulundu.
Paşinyan’ın istifasını isteyen protestocular, Erivan’daki bazı yolları kapatarak eylemlerine devam ederken Ermenistan savunma, acil durumlar ve çalışma bakanları görevden alındı.
Dağlık Karabağ’daki anlaşmanın ardından bölgedeki durum ile ilgili temaslarda bulunmak üzere Rus hükümet üyelerinden oluşan geniş katılımlı bir heyet 21 Kasım 2020’de Erivan’a geldi.
Ermenistan Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan, 29 Kasım’da, Paşinyan hükümetinin istifa etmesini istedi.
Ermenistan’daki 17 muhalefet partisi 3 Aralık’ta eski Başbakan Vazgen Manukyan’ı geçici başbakan adayı olarak gösterirken mevcut Başbakan Paşinyan’a “derhal istifa et” çağrısında bulundu.
Muhalefet partileri tekrar Paşinyan’a 8 Aralık’a kadar istifa etmesi için ültimatom verdi, aksi takdirde ülkede “sivil itaatsizlik” eylemlerinin başlayacağı uyarısında bulundu. Sokaklarda muhalif kesimlerin eylemleri devam etti.
Ermenistan’daki emekli generaller de savaşı kaybettiği gerekçesiyle Paşinyan’ın istifasını istedi.
Paşinyan istifa edinceye kadar süresiz protesto kararı
Paşinyan’ın istifa çağrılarına direnmesi üzerine, muhalefet 22 Aralık 2020’den itibaren ülkede “süresiz protestolar” başlattı.
Paşinyan istifa edinceye kadar devam ettirilecek protesto kararı çerçevesinde muhalif kesimler Cumhuriyet Meydanı’nda toplanarak gösteriler düzenledi. Protesto eylemleri çerçevesinde genel grev kararı da alındı. Protestocular hükümet binası karşısına çadır kurdu.
Muhalefetin Başbakan adayından orduya çağrı
Muhalefetin Başbakan adayı Manukyan, gösterilerde Ermenistan ordusunu ve polisi Başbakan Paşinyan’a karşı halkın yanında olmaya davet etti.
Öte yandan, ülkenin değişik bölgelerine geziler düzenleyen Paşinyan, buralarda da halkın tepkisiyle karşılaştı. Ülkenin güneyinde yer alan Sisian şehrini ziyaret eden Paşinyan, ölen Ermeni askerlerini anmak için gittiği Aziz Grigor kilisesinden papaz tarafından kovuldu.
Geçen yılın sonuna kadar muhalefetin protestoları sokaklarda miting yaparak, hükümet binalarını sararak, Erivan caddelerini trafiğe kapatarak değişik yöntemlerle devam ettirildi.
Dağlık Karabağ’ın ekonomisine yönelik Moskova’da bildiri imzalandı
11 Ocak 2021’de Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında Dağlık Karabağ bölgesinde Ermeni işgali döneminde kapanan ekonomi ve ulaşım bağlantılarını canlandıracak ortak bildiri imzalandı.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in bölgede ekonomik bağlantıların inşa edilmesi ve altyapı ile ilgili projelerin geliştirilmesine yönelik Moskova’da imzaladığı bildiride, her üç devletin başbakan yardımcılarından oluşan ortak çalışma grubu kurulmasının taraflarca desteklendiği belirtildi.
Kısa bir süre önce Ermenistan’da Rus yapımı “İskender” kısa menzilli balistik füze sistemlerinin kullanıma ne kadar uygun olup olmadığı tartışması gündeme geldi.
Paşinyan, Rusya’nın ürettiği “İskender” füze sistemlerinin Karabağ’daki savaşta tam çalışmadığını ifade etti.
Ermenistan ordusundan muhtıra
Paşinyan’ın İskender füzelerinin çalışmadığına yönelik açıklamanın üstünden iki gün geçtikten sonra, 25 Şubat’ta Ermenistan Genelkurmay Başkanı Onik Gasparyan ve üst düzey komutanlar, Başbakan Nikol Paşinyan’ı istifaya çağıran bir bildiriye imza atarak Paşinyan’a muhtıra verdi.
Paşinyan, hemen Genelkurmay Başkanı Gasparyan’ı görevden aldığını duyurdu.
Ancak Ermenistan Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan’ın Gasparyan’ın görevden alındığına ilişkin kararnameyi imzalamadığı ortaya çıktı.
Ermenistan Başbakanı Paşinyan, ordu komutanlarının kendisine yönelik istifa çağrılarını “darbe girişimi” olarak nitelendirerek destekçilerini sokağa çağırdı.
Bu arada Ermenistan Genelkurmay Başkanlığı, kendilerinin Paşinyan’ın istifasını istedikleri bildiriyi imzalamak için hiçbir yerden talimat almadıkları açıklamasını yaparak, kararlarında Rusların etkisi olmadığını söylemeye çalıştı.
Muhalefet partilerinden de Paşinyan’ın istifasına yönelik açıklamalar gelirken muhalif gruplar da Erivan’da sokaklara döküldü.
İstifa çağrılarına karşı çıkan Paşinyan, istifa edip etmemesi yönündeki kararı ancak halkın verebileceğini belirterek seçimlere işaret etti.
Öte yandan, Ermenistan Savunma Bakanlığı da silahlı kuvvetlerin ülkedeki siyasi süreçlere dahil edilmesi girişimlerinin kabul edilemeyeceğini açıkladı. Bakanlıktan yapılan açıklamada, “Buna benzer her girişim, ülkedeki istikrar ve güvenlik için tehdit oluşturuyor. Bakanlık, bu tür eylemlere gerekli tepkiyi verecek.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Rusya’nın devreye girmesiyle akşam saatlerinde durum sakinleşti. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile telefonda görüştü. Bu görüşme öncesinde Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu da Ermeni mevkidaşları ile telefon görüşmeleri yaptı.
Ermenistan’da mevcut tablo
Karabağ yenilgisinden sonra istifa etmesi için yapılan baskılar karşısında Paşinyan daha önce 2021’de erken seçim fikrini öne atmış, ancak taraftarlarının desteği üzerine bu fikrinden vazgeçtiğini söylemişti. Mevcut durumda Paşinyan’ın seçimlere gitmesi halinde “Karabağ yenilgisinin faturasından” dolayı şu anda parlamentoda çoğunluğu temsil eden partisinin hezimete uğraması büyük ihtimal. Bu yüzden Paşinyan, seçimlerin olağan tarihinde yani 2022’de yapılmasından yana tavır sergiliyor.
Ermenistan ordusu üzerinde büyük etkisi olan ve Avrasya Ekonomik Birliği ile Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü gibi ortak platformlarda Ermenistan ile birlikte olan Rusya’nın tavrı da Paşinyan’ın geleceğini doğrudan etkiliyor.
2018’de gerçekleştirdiği devrim hareketinde Rusya karşıtlığı görüşleri ile bilinen Paşinyan başbakan olduktan sonra zamanla bu tavrını göstermemeye çalıştı. Ancak Kremlin nezdinde hep Batı yanlısı olarak bilinen Paşinyan, başta Karabağ savaşında ve sonrasında Rusya’nın istediklerini yapmaya mecbur kaldı.
Rusya’nın da baskısıyla gerek Ermenistan’ın Karabağ’da yenilgisini kabul eden bildiriyi, gerekse bölgede ekonomik bağlantıların yeniden açılmasını sağlayan bildiriyi imzalamak zorunda kalan Paşinyan, bugün Rusya’nın çıkarları doğrultusunda hareket etmek zorunda kalan bir başbakan imajı taşıyor.
Bu süreç içerisinde Batı yanlısı Paşinyan, Batı’nın pasif kalması nedeniyle Rusların kucağına atılmış durumda.
Ülkede muhtemel senaryolar
Karabağ’daki yenilgiyi kabul etmesinden bu yana Başbakan Paşinyan’a başta Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan olmak üzere devletin üst kademesinden tepkiler devam ediyor. Bu yüzden kabinede bazı değişiklikler de yapsa Paşinyan’ın mevcut durumda devletin diğer kurumları ile uyumlu çalışması zor görünüyor. Cumhurbaşkanı Sarkisyan, gelecek süreçte Genelkurmay Başkanını görevden alan kararnameyi imzalamadığı gibi Paşinyan’ın kararlarına karşı çıkmayı sürdürürse, ülkenin erken seçime gitme ihtimali kuvvetle muhtemel görünüyor.
Sariksyan, tüm siyasi partilerin üzerinde ulaşacağı geçici teknokrat bir hükümet ile en geç bir yılda erken seçimlere gidilmesini istiyor.
Cumhurbaşkanı Sarkisyan, Genelkurmay başkanını görevden alan kararnameyi imzalamama konusunda direnirse, zaten Karabağ savaşındaki kararlardan dolayı tepkili olan orduda rahatsızlıklar devam edecek. Sarkisyan’ın tavrından güç alan komutanlar bir darbe girişiminde bulunarak Paşinyan’ı görevden alıp ülkeyi geçici hükümet eliyle erken seçimlere götürebilir.
Karabağ Ermenilerinin ağırlığındaki ordunun yönetime el koyması halinde Dağlık Karabağ’da yapılan anlaşmaların dikkate alınmayarak yeniden Azerbaycan ile çatışmaların başlaması da göz ardı edilmiyor.
Ancak Karabağ’da Azerbaycan ordusu karşısında oldukça yıpranmış ve güçsüz düşmüş Ermenistan ordusunun darbe girişiminden başarıyla çıkıp çıkmayacağı ise soru işareti.
Zira, Ermenistan polisinin şimdilik Paşinyan’ın arkasında olması bir yana ülkedeki Rus askeri üslerindeki unsurların Ermeni ordusunun bu girişimini rahatlıkla engelleyebileceği değerlendiriliyor.
Rusların bölgedeki çıkarlarına şimdilik hizmet eden Paşinyan, Rusya’nın desteği ile mevcut seçimlere kadar görevde kalabileceği tezi de öne çıkıyor. Bu durumda seçimlerin olağan tarihinde yapılması öngörülüyor.
Bu süreç içerisinde muhalif kesimler üzerinde polis marifetiyle baskı yapılacağı ve muhalif liderlerin gözaltına alınacağı varsayılıyor.
Öte yandan, Avrupa Birliği’nin Ermenistan’da “silahlı kuvvetlerin, siyasi konularda tarafsızlığını koruması ve sivil kontrol altında olması gerektiği” yönündeki açıklamasının Genelkurmayın muhtırasının ardından oldukça geç gelmesi dikkati çekti.
Batı’nın Karabağ’daki tavrı ve bugün yaşananlara pasif tepkisi Ermenistan’da Rusya’nın beklentilerini karşılayacak tezin hayata geçeceği ihtimalini güçlendiriyor.
