Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı ve devrimlerin yolunun açıldığı günün bugün yüzüncü yılı… 23 Nisan 1920 Büyük Millet Meclisi’nin açılışının yüzüncü yıldönümü… Türk Ulusuna kutlu olsun.
Yüzüncü yılında Millet Meclisi demokrasinin sanal görüntüsüne dönmüş durumda. Artık işlevi kalmayan bu meclisin kuruluşu da bir o kadar zor olmuş. O yıllara döndüğümüzde basının durumunun da içler acısı olduğu gerçeğiyle karşılaşıyoruz. 1920 yılı basınını ikiye ayırmak mümkün. İstanbul ve Anadolu Basını…
16 Mart 1920 tarihinde, İngilizlerin İstanbul’u işgaliyle basına daha sıkı sansür uygulanmış, gazeteler yazılarını yayınlamadan önce, İstanbul’da faaliyette bulunan İngiliz Komiserliğine yollanmıştır. Burada incelenen gazetelerin yazıları, çıkartmalar yapıldıktan sonra, sansüre uğrayan kısımlar boş olarak yayımlanmıştır.
İstanbul’da çıkan gazetelerin en önemlileri İleri, İkdam, Yenigün, İfham, Vakit, Alemdar, Akşam, Tasvir-i Efkâr, Tercüman-ı Hakikat ve Peyam Sabah’tır. Bu gazetelerden Alemdar ve Peyam Sabah Padişah yanlısı gazetelerdir.
Anadolu’da öne çıkan gazetelerse Mustafa Kemal’in emriyle kurulan İrade-i Milliye (Sivas), Albayrak (Erzurum), Öğüt (Konya), Ahali (Edirne), Ferda (Adana), Tarsus Gazetesi, İstikbal (Trabzon), İzmir’e Doğru (Balıkesir) ve Mustafa Kemal’in kurduğu Hâkimiyet-i Milliye (Ankara).
Milli Mücadele dönemi gazetelerini düşünce olarak ikiye ayırabiliriz.
Saray yanlısı gazeteler Alemdar ve Peyam Sabah, Milli Mücadele yanlısı gazeteler ise daha çok Anadolu gazeteleri olmuştur. İstanbul gazetelerinden Yenigün Gazetesi Milli Mücadele yanlısı çizgi izlemiştir. İstanbul’un işgalinden sonra, gazete 12 Nisan’da son sayısını yayınlamış ve sahibi Yunus Nadi’de Ankara’ya Milli Mücadeleye katılmaya gitmiş. Anadolu Basını, İstanbul’da olduğu gibi yoğun baskı görmedikleri için Milli Mücadeleye açıkça destek vermiştir. Sivas Kurultayı sonrası, Mustafa Kemal’in emriyle yayınlanan İrade-i Milliye Gazetesi bu işin başını çekmiştir. Ocak 1920 tarihinde Ankara’da, bizzat Mustafa Kemal’in kurduğu Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi Milli Mücadelenin sesi olmuştur. Bu gazetelerin dışında, Erzurum’da yayınlanan “Albayrak” ve Balıkesir’de yayınlanan “İzmir’e Doğru” gazeteleri de bu süreçte Mustafa Kemal ve arkadaşlarına destek vermiştir.
Milli Mücadele Dönemi Gazetelerinin durumunu bu biçimde anlattıktan sonra, o yıllara gidelim. 1920 yılının 16 Mart’ında İngilizlerin İstanbul’u işgali sonrası gelişen olaylarda, İstanbul’da çıkan gazeteler maalesef tepki gösterememiştir. Bunun temel nedeni İngiliz Komiserliğinin sansürüdür. Bu sansüre Saray karşı çıkmamıştır. Tabii bunun çeşitli gerekçeleri vardır. Damat Ferit Paşa’nın kurduğu “Dördüncü Hükümet” ilk iş olarak, Meclis-i Mebusan’ı kapatma, İngiliz işgal güçlerinin komutanıyla görüşerek “Kuvayı Milliye’yi” yok etme güvencesi verme gibi icraatlar yapmıştır. Meclis-i Mebusan’ın kapatılma gerekçesinin temelinde “Misak-ı Milli” yani “Milli Ant’ı” kabul etmesi yatmaktadır. Padişah ve Sadrazam Damat Ferit Paşa’nın kafasında, Meclis-i Mebusan’ı Felahı Vatan Grubu’nun yönettiği düşüncesi yatmaktadır. Felah-ı Vatan Grubunun, Kuvayı Milliye’nin bir kolu olarak görülmesi ve Meclisteki ağırlıkları yüzünden Meclis-i Mebusan bu zatlar tarafından kapatılmıştır.
Meclisin açılma sürecine kadar, Mustafa Kemal’i engellemek için her türlü oyunu, engellemeyi yapmış Padişah ve Damat Ferit Paşa Hükümeti vardır karşımızda. Payitahtı destekleyen Alemdar ve Peyam Sabah gazeteleridir.
Yazdıkları yazılarda Kuvayı Milliye güçleri için “Çapulcu, şarlatan” vb. gibi sıfatları kullanan bu kişiler, İngilizlerle işbirliği yapanları “Vatanın kurtarıcısı” olarak ilan etmişlerdir. Aslında bu düşüncenin altında, Milli Mücadeleyi yapanları “İttihat ve Terakkici” olarak görme hastalığı yatmaktadır. Yazılarında da bunu görmek zor değildir.
İstanbul Basını dışında Anadolu Basınında durum tam tersi yönde ilerlemiştir. Sivas Kurultayı sonrası Gazi Mustafa Kemal tarafından kurulan “İrade-i Milliye Gazetesi”, Balıkesir’de “İzmir’e Doğru Gazetesi”, Erzurum “Albayrak Gazetesi” Milli Mücadeleyi destekleyen önemli gazetelerdir. 10 Ocak 1920 tarihinde Gazi Mustafa Kemal tarafından Ankara’da kurulan Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi’de Milli Mücadelenin bir anlamda resmi gazetesi olmuştur. 12 Nisan 1920 tarihinde Anadolu Ajansı kurulmuştur. Böylelikle Anadolu’da olanlar halka doğru bir biçimde yansıtılmıştır.
Büyük Millet Meclisi’nin açılışı İstanbul Basınında hak ettiği karşılığı alamamıştır. İstanbul’da işgal kuvvetlerinin etkisinden çok, Sarayın ve Damat Ferit Paşa Hükümetinin sert tedbirlerinin etkisi vardır.
Büyük Millet Meclisi, esir alınmış bir Payitahta karşı, bağımsız bir Ankara’nın simgesidir. Bu Meclis yeni bir çağdaş, demokratik bir devletin habercisidir. Bu büyük ulusal hareketin önünde ne İngiliz işgal güçleri, ne de Padişah ve onun Sadrazamı Damat Ferit Paşa Hükümeti duramamıştır.
Bugün Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışı bu ülkenin kurtuluşunun ve çağdaşlaşmasının önünü açmıştır. Bugün Millet Meclisi’nin sadece adı vardır. Ancak bu eksikliğin ülkeyi nasıl geriye götürdüğü ortadadır. Meclisin açılmasında emeği geçen başta Mareşal Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, ilk Meclisin vekillerini minnet, şükran ve saygıyla anıyoruz. Bu arada Ramazan Ayı yarın başlıyor. Bu ayda başta Mareşal Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, bu devleti kuranlar için bol bol dua edelim. 21.04.2020 Saygılarımızla.
