Türkiye’de alım gücü krizi derinleşiyor

Türkiye’de ‘mali disiplin’ söylemiyle ücretliler ve emeklilerin kemer sıkmasına yönelik politikalar hız kazanırken, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bugün açıkladığı Hanehalkı Tüketim Harcaması verileri emekli ve asgari ücretlinin yüksek enflasyon ortamında yaşam koşullarının ne kadar zorlaştığını ortaya koydu.

DW Türkçe’nin TÜİK Hanehalkı Tüketim Harcaması verileri üzerinden yaptığı analize göre, asgari ücretli aylık geliriyle kendisi ve ailesi için gıdaya günlük sadece 207 lira, öğün başına 69 lira ayırabiliyor. Buna göre asgari ücretlinin her bir öğün için kişi başına ayırabildiği tutar 17,3 lira.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın enflasyonla mücadele yerine büyümeyi önceleyen Yeni Ekonomi Modeli, enflasyondan bütçe açığına geniş tanımlı işsizlikten yoksulluğa ekonomik parametrelerde ciddi bozulmaya yol açarken ekonominin tekrar rayına oturması için ortaya konan acı reçete ise ücretlilere yüklendi.

Asgari ücrete son zam 2024 yılının Ocak ayında yapıldı. Son artış ile beraber asgari ücret 17 bin 2 liraya yükseltildi. Ancak bu artışın bütün yıl için yapıldığı, Temmuz ayında enflasyon güncellemesi yapılmayacağı duyuruldu. Aynı dönem en düşük emekli maaşı ise 10 bin liraya tamamlandı. Ancak şu anda 10 bin lira aylık alanlar, Temmuz’da yapılacak enflasyon farkı ödemesi kök maaşlarına ekleneceği için zamdan ya daha düşük oranlarda faydalanacak ya da hiç faydalanamayacak.

Her iki kesimin de en düşük yüzde 20’lik gelir grubunda yer aldığı düşünüldüğünde TÜİK’in tüketim harcamaları verileri alım gücüne ilişkin tablonun ağırlığını ortaya koyuyor.

TÜİK’in Hanehalkı Bütçe Araştırması’nın 2023 yılı sonuçlarına göre en düşük yüzde 20’lik gelir grubu, gelirlerinin yüzde 36,6’sını gıda sağlık harcamave alkolsüz içecek harcamalarına, yüzde 29,2’sini konut ve kira harcamalarına, yüzde 8,8’ini ulaştırma harcamalarına, yüzde 5,4’ünü mobilya, ev eşyası ve ev bakım hizmetlerine ayırabiliyor.

Kira ve faturalara kalan 5 bin lira

DW Türkçe’nin hesaplamasına göre eşi çalışmayan iki çocuklu bir asgari ücretli, aylık kazancından gıda ve alkolsüz içecek harcamalarına 6 bin 223 lira ayırabiliyor. Buna göre asgari ücretli gıda için günlük ayırabileceği 207 lira ile hem eşinin hem kendinin hem de çocuklarının masraflarını karşılamak zorunda kalıyor.

TÜİK verileri asgari ücretlinin, kentsel donatı hizmetlerinin az olduğu sağlıksız yapılarda yaşadığını da gösteriyor. Gayrimenkul değerleme platformu Endeksa’nın verilerine göre, Haziran 2024 itibarıyla Türkiye’de ortalama konut kira fiyatı 18 bin 328 lira. Buna rağmen asgari ücretlinin konut ve kira harcamalarına 4 bin 965 lira ayırabiliyor. Bu rakama konutun bakım ve onarımı için gereken malzemeler, su, elektrik, doğal gaz gibi faturalar da dahil.

Asgari ücretli, gelirinden kira için aylık 1770 lira, konut bakım-onarım masrafları ve faturalar için ise aylık 3195 lira ayırabiliyor. Asgari ücretlinin kazancından 1496 ulaştırma harcamalarına, 918 lira mobilya, ev eşyası ve ev eşyası bakım hizmetlerine gidiyor.

Sağlık harcaması azaldı

DW Türkçe, TÜİK verilerini kurumun bir önceki bütçe araştırmasının sonuçlarıyla da kıyasladı.

Buna göre en düşük gelir grubu 2023’te gıda ve alkolsüz içecek harcamalarına 2022’ye göre daha fazla pay ayırmak zorunda kalırken, sağlık, kişisel bakım, eğlence, spor ve kültür, lokanta ve konaklama harcamalarını azalttı.

TÜİK verilerine göre Mayıs ayı itibarıyla yıllık enflasyon yüzde 75’e yükselirken, gıda ve alkolsüz içecekler grubunda yıllık değişim yüzde 70’in üzerinde. Asgari ücret artışının gıdaya yapılan yüksek zamların gerisinde kalması, vatandaşın bütçesinden bu alana ayırdığı payın da artmasına neden oluyor.

TÜİK verilerine göre geçen yıl en düşük yüzde 20’lik gelir grubunun gelirinden sağlık harcamalarına ayırdığı pay yüzde 1,9’da kaldı. En düşük gelir grubu eğlence, spor ve kültüre gelirinden yüzde 1 (0,8) bile pay ayıramazken, eğitime ayrılan pay yüzde 0,2 ile neredeyse sıfırlanmış durumda.

Eğitim için aylık sadece 17 lira

Buna göre dört kişilik ailesini geçindiren bir asgari ücretli, sağlık harcamalarına ayda 323 lira ayırabilirken, kişi başına aylık sağlık harcaması 81 lirada kalıyor. Dört kişi bir ayda eğlence, spor ve kültüre 136 lira ayırabilirken çocuk başına eğitim için harcanabilen tutar aylık sadece 17 lira.

Bu kesim, gelirinden giyim ve ayakkabı harcamaları için 816 lira, bilgi ve iletişim harcamaları için 578 lira, alkollü içecekler, tütün ve tütün ürünleri harcamaları için 544 lira, lokanta ve konaklama hizmetleri için 510 lira, kişisel bakım, sosyal koruma ve çeşitli mal ve hizmetler için 425 lira, sigorta ve finansal hizmetler için 51 lira ayırabiliyor.

İki kesim arasında 5 buçuk kat fark var

En düşük yüzde 20’lik gelir grubuyla en yüksek 20’lik gelir grubunun tüketim harcamaları arasında ise beş buçuk kat fark var.

Geçen yıl en yoksul yüzde 20, aylık ortalama 8 bin 827 lira harcama yapabilirken bu rakam en zengin yüzde 20’lik kesimde ortalama 48 bin 830 liraya çıktı.

TÜİK verilerinde ayrıca ortalama tüketim harcamasının emeklilik dönemi olan 60 yaş sonrasında azaldığı görülüyor. Buna göre 30-59 yaş aralığında ortalama harcama 27 bin 484 lira olurken bu rakam 60 yaş sonrasında 17 bin 720 liraya iniyor.

Hanehalkı sorumlusunun faaliyet durumuna göre bakıldığında ise 2023’te hanehalkı sorumlusunun emekli olduğu bir ailede ortalama tüketim harcamasının 21 bin 451 lira olduğu görülüyor.

Ancak Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre şu anda emeklilerin yarıdan fazlasının kök aylığı 10 bin liranın altında bulunuyor.

Emekliye öğün başına 41 lira

Geçen yıl da seçimlerden önce en düşük emekli aylığına seyyanen zam yapılmış, kök aylığı 5 bin 500 lira olan emeklilerin aylığı 7 bin 500 liraya yükseltilmişti. Emekliler Temmuz 2023’te altı aylık yüzde 25’lik enflasyon farkı alsa da bu zam oranı kök aylıklarına uygulandığı için kök aylığı 6 bin lira ve altında kalanların emekli aylıkları 7 bin 500 lirada kalmıştı.

Mevcut verilere göre en düşük emekli aylığı alan bir emekli ve geçindirmek zorunda olduğu ailesi, gelirinin 3 bin 660 lirasını gıda ve alkolsüz içecek harcamalarına ayırabilirken bu rakam günlük 122 lira, öğün başına 41 liraya denk geliyor.

Emeklinin konut ve kira harcamalarına ayırabildiği toplam rakam da 2 bin 920 lirada kalıyor. Bu rakam içinde kiranın payı 1041 lira. Bu kesimin sağlık harcamalarına ayırdığı pay ise aylık 190 liraya kadar düşüyor.

DW Türkçe’ye engelsiz nasıl erişebilirim?