Japonya’da, ileri yaştaki demans hastalarının garson olarak çalıştığı kafeler giderek yaygınlaşıyor. Bu mekanlara gençlerden yoğun ilgi var.
Bu kafelerden biri başkent Tokyo’nun batısında bulunan Sengawa’da yer alıyor. 12 sandalyeli küçük kafenin 80 yaşını geçkin garsonları müşterileri restoranın kapısında “Irasshaimase!” yani “Hoş geldiniz!” diye coşkuyla karşılıyor ve çevre sakinleri tarafından çok seviliyor.
Ancak bir sorun var: Müşteriler yerlerine oturduktan sonra yaşlı garsonlar onları unutuyor. Her fırsatta sabırla kendilerini hatırlatan müşterilerin hizmet alması yarım saati buluyor. Sipariş almakta ve aldıkları siparişi eksiksiz getirmekte zorluk yaşayan garsonlar, siparişleri götürecekleri masaları da sıklıkla karıştırıyor. Müşterilerin bir bardak su içmesi bazen 16 dakikayı bulabiliyor.
AYDA BİR KEZ KAPILARINI YAŞLILARA AÇIYORLAR
Ancak hiç kimse bu aksayan veya yanlış gelen siparişlerden şikâyet etmiyor. Genç müşteriler her seferinde onların hatalarını düzeltmek için çabalıyor ve yaşananlar karşısında yaşlı garsonlarla beraber kahkahalarla beraber gülüyor.
Bu amaçla yola çıkmasa da Tokyo’da hızla yaygınlaşan bu kafelerden en ünlüsü olan Orange Day Sengawa “Hatalı Siparişler Kafesi” olarak da ünlenmeye başladı. Kafe, demans hastası yaşlı garsonları ayda bir kez dönüşümlü bir şekilde işe alıyor.
Belediyeyle yapılan bu sosyal farkındalık çalışması sadece sıradan bir proje olarak görülmüyor. Demansın ilerlemesini yavaşlatmakta en etkili yolun yeni insanlarla etkileşime geçmek olduğunu söyleyen uzmanlar, ileri yaştaki kişilerin üretken olabilecekleri ve kendilerini faydalı hissedebilecekleri güvenli bir alana ihtiyaç duyduklarını söylüyor.
Nitekim iki yıl önce demans belirtileri göstermeye başlayan garson Toshio Morita, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, “Burası gerçekten çok eğlenceli. Burada olmak beni gençleştiriyor” diye konuştu.
EŞİNİ ELİNDEN TUTARAK İŞE GÖTÜRÜYOR
Morita bu projeden o kadar memnun ki müşterilerle sohbet etmeden duramıyor.
Mahallesinde oldukça sevilen biri olan Morita, iki yıl önce aniden komşularının isimlerini hatırlayamaz hale geldi. Bir sigorta acentesinden emekli olan 85 yaşındaki adam, çalışmaya devam etmek istiyordu ama nerede çalışacağını bir türlü bulamıyordu.
Ailesi bu projeyi duyduktan sonra yaşlı adamı kafede çalışmaya götürmeye karar verdi. Ancak Morita’nın evinin 10 dakika uzağında olan kafeye her gün nasıl gideceği ise büyük bir sorundu. Zira Morita, işe gideceği saati, kafenin yolunu ve hangi otobüse binmesi gerektiğini hatırlayamıyordu.
Nihayetinde eşi Masako’nun onu her sabah kafeye götürmesiyle çözüm bulundu. 80 yaşındaki Masako Morita, elinden tutup işe götürdüğü eşi mesaisine başladığında onu kenardan izliyor. Masako, eşinin kafedeki insanlarla kurduğu diyalogları büyük bir mutlulukla takip ediyor.
YAŞLANAN NÜFUS NEDENİYLE ULUSAL ACİL DURUM İLAN EDİLDİ
Demansın yarattığı sosyal ve ekonomik zorluklar, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin ortak gündemi. Ancak dünyanın en yaşlı toplumu olarak gösterilen Japonya’da demans, acil bir ulusal sağlık sorunu.
125,7 milyonluk Japonya nüfusunun yaklaşık yüzde 30’u 65 yaşın üzerinde. 80 yaş üstü nüfusun toplam nüfusa oranı ilk kez yüzde 10 seviyesini aştı. 6 milyondan fazla Japon vatandaşının ise demans sorunu yaşadığı tahmin ediliyor. Sağlık Bakanlığı’na göre bu sayının 2025 yılına kadar 7,3 milyona yükselmesi bekleniyor.
Dünyanın en yaşlı nüfusuna sahip olan Asya ülkesinde bu durum bazı halk sağlığı mücadelelerini de beraberinde getiriyor. Ülkede kronikleşen hasta bakıcı eksikliği ve yaşlı bakımının artan maliyetleri de demans kafelerini, yaşlıları olabildiğince aktif tutmak için önemli sosyal mekanlar haline getiriyor.
İlk olarak 2017’de geçici etkinlikler sırasında ortaya atılan bu konsept son dönemde tüm ülke çapında demansla mücadele için sergilenen kalıcı çabaların bir parçası haline geldi.
Haziran ayında Japon parlamentosunda konuşan Başbakan Fumio Kishida, bu konuda “ulusal acil durum” ilan ettiklerini duyurdu. Demansla mücadele eden kişiler için bir dizi yeni program ve hizmeti yürürlüğe koyacaklarını açıklayan Başbakan Kishida, 2024 yılına kadar çalışmaları hızlandıracaklarını açıkladı.
Japonya Sağlık Bakanlığı sadece 2024’te demansla bağlantılı danışmanlık ve araştırma çalışmalarına 96 milyon dolarlık kaynak ayrılması gerekeceğini duyurdu.
‘BİR YILDAN FAZLA ÇALIŞIYORUM AMA UNUTUYORUM’
Beş yıl önce demans teşhisi konulan 65 yaşındaki Kazuhiko (ailesi gizlilik gerekçesiyle soyadının açıklanmasını istemiyor), düzenli olarak kafede çalışıyor. Gündüz bakım alan yaşlı adam evin dışında insanlarla etkileşime girebileceği bir yer ararkenyolu Orange Day Sengawa’yla kesişmiş.
Kafe sahibi Kazuhiko’nun oldukça eğlenceli bir kişi olduğunu, zaman zaman rahatsızlığı nedeniyle yaşadığı sorunları engellemek için müdahale ettiklerini söyledi. Anlatılanlara göre, örneğin, Kazuhiko bir seferinde siparişle masaya giderken, dışarıdan gelen inşaat sesiyle irkilerek siparişi masaya bırakmadan sesin geldiği yere doğru gitmeye başladı. Kapıdan çıkıp giden Kazuhiko’yu geri getirmek için gençler peşinden koşmak zorunda kaldı.
The Washington Post’un, “Burada ne kadar zamandır çalışıyorsunuz, bugün ilk gününüz mü?” sorusunu yanıtlayan Kazuhiko, “Hayır, bir yıldan fazladır burada çalışıyorum ama bazen unutuyorum” diye gülerek yanıt verdi.
Kafe, Kazuhiko’nun sosyalleşmesine ve aktif kalmasına yardımcı oluyor. Ailesi ise yaşlı adamın kafede çalışmasının demansının ilerlemesini yavaşlatmasından son derece memnun. Ancak rahatsızlığı ilerleyen Kazuhiko artık nadiren konuşuyor ya da duygularını belli ediyor. Genellikle müşterilerle onları birkaç kez görene kadar göz teması kurmuyor. Ama onlarla temas kurduktan sonra gülümsemeyi ihmal etmiyor.
‘O GÜLÜŞ KARŞISINDA KENDİMİ GERÇEKTEN ÖZEL HİSSETTİM’
Bu proje sadece ileri yaştakileri topluma geri kazandırmayı değil, toplumun genç kesimlerinde farkındalık sağlamayı da amaçlıyor.
Tomomi Arikawa (48) öğle saatlerinde bir dilim kek yiyip çay içmek için 16 yaşındaki kızı Sayaka’yı bu kafeye bu nedenle getirdiğini söyledi. Sayaka ise okulunda düzenlenen bir yaz projesi kapsamında, demans rahatsızlığı bulunan ileri yaştaki kişilerin sosyal hayatta yaşadıklarını zorlukları çalışmaya karar verdiğini anlattı.
Kazuhiko, 16 yaşındaki Sayaka’nın siparişini getirdiğinde genç kız kendisine teşekkür etti ve gülümsemeyi ihmal etmedi. Kazuhiko bu gülüşe aynı içtenlikle karşılık verdi. Bu manzara karşısında Sayaka, “O gülüş karşısında kendimi gerçekten özel hissettim” dedi. Arikawa ise bu manzara karşısında geçmişte kendi demans hastası babasıyla yaşadıklarını hatırladığı için gözyaşlarını tutamadığını söyledi.
Nisan ayından bu yana, Hatalı Siparişler Kafesi ayda bir kez öğle yemeği saatinde açılıyor. Demans rahatsızlığı bulunan garsonlar sipariş alırken, müşteriler de sıklıkla onlara yardım ediyor. Her saat başı yaşlı garsonlar için dinlenme araları veriliyor. Sipariş arasında dinlenebilmeleri için mutfağın yanında onlar için ayrılmış bir bölüm dahi var.
Masa numaralarını hatırlamak demans hastaları için oldukça zor olduğu için, işletmeciler masaları farklı renklere boyayarak ve masa üzerindeki ayrıntıları farklılaştırarak, yaşlı garsonların işini kolaylaştırmış.
Kafenin işletmesine yardımcı olan Yui Iwata, “Pek çok yaşlı insan ya huzurevinde ya da ailelerinin yanında evden çıkmadan yaşıyor. Bu nedenle, girişimimiz ileri yaştaki kişiler tarafından büyük rağbet görüyor. İnsanlar daha anlayışlı olurlarsa, demans hastalarının dışarı çıkmaları da kolaylaşacaktır” ifadesini kullandı.
The Washington Post’un “At Japan’s dementia cafes, forgotten orders are all part of the service” başlıklı haberinden derlenmiştir.
