Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı Ekim ayı bütçe verilerine göre, bütçe Ekim 2022’de 83,3 milyar lira (4,5 milyar dolar) ile bu yılki en büyük aylık mali açığı verdi. Eylül ayında bütçe 78,6 milyar lira açık vermişti. Bütçe geçen yılın aynı döneminde 17,4 milyar lira açık vermişti, böylece mali açık bir yıl öncesine göre neredeyse beş kat genişlemiş oldu.
Aylık Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu’nda belirtildiği üzere, harcamalar Ekim’de yıllık bazda %133,9 artarak 307,4 milyar lira oldu. Bunun alt kırılımlarına baktığımızda; personel maaş harcamaları %100 artarak 63,1 milyar lira oldu. Faiz hariç harcamalar, cari transferler, tahsis giderleri, işsizlik sigortası fonu ve devlet sosyal güvenlik katkısı gibi Hazine yardımları ve tarımsal destekleme ödemeleri etkisiyle yıllık %110,3 artarak 246,3 milyar lira oldu ve bütçe dengesini olumsuz etkiledi. Ekim ayında faiz giderleri geçen yılın aynı dönemine göre %327,6 oranında artmıştır. Sermaye giderleri %106,8 artarken, buna nihai mamul alımları ile gayrimenkul sermaye ve üretim gider kalemlerindeki artış sebep olmuştur. Mal ve hizmet alımları %73 ile enflasyonun altında kalırken, buradaki artış yoğun oranda döviz kurları ve enflasyon katkısıyla gerçekleşmiştir. Faiz dışı kalemlerdeki en büyük artış ise %288,7 ile sermaye transferleri tarafında gerçekleşmiştir.
Devlet gelirleri %96,6 artarak 224,2 milyar liraya, vergi gelirleri ise 181,8 milyar liraya yükseldi. İthalatta alınan katma değer vergisindeki %126,9 artış, bunda etkili oldu. Kur ve enflasyondaki artış ile iç talepteki hareketliliğin devam etmesi bunu sağlamış görünmektedir. Özel tüketim vergisi gelirleri %155,7 artarken alkol, tütün ve motorlu taşıtlarda sene başından bu yana yapılan vergi artışlarının bunda etkili olduğunu görmekteyiz. Dahilde alınan katma değer vergisi ise %39,2 ile görece sınırlı (enflasyonun neredeyse yarısı kadar) bir artış göstermiştir. Kurumlar vergisi ise %32,7 azalarak vergi gelirlerine negatif katkı vermiştir. Vergi dış kalemlerdeki gelir artışı ise Ekim ayında %156,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu kalemdeki artışa işletme ve emlak gelirlerindeki artış katkı vermiş görünüyor.
2022 kümülatif verilerine baktığımızda; Ocak-Ekim bütçe açığı 128,8 milyar lira oldu. Bütçe Ocak-Ekim 2021 döneminde 78,5 milyar TL açık vermişti. Bu veriler 10 aylık dönem itibariyle bütçenin geçtiğimiz seneye göre olan performansının daha olumsuz olduğunu göstermektedir. Ocak – Ekim 2021 ile Ocak – Ekim 2022 arasında bütçe gelirleri ithalatta alınan katma değer vergisi ve kurumlar vergisi katkısı ile %99,1 artarak 2,199,4 milyar TL olurken, bütçe giderleri aynı dönemde %96,8 artarak 2,328.2 milyar TL oldu.
Bütçe ve faiz dışı dengenin GSYİH’ye oranı (12 aylık devirli)… Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, TÜİK, Tera Yatırım
Hazine geçen ay 72,2 milyar lira nakit bütçe açığı vermişti. Merkezi yönetim bütçesi, hanehalkına yapılan mali yardımları da içeren cari transfer harcamalarındaki artışın ardından üst üste ikinci ay açık verdi. Bütçe gelirleri yoğun şekilde döviz kuru ve enflasyon artışı kaynaklı özellikle ithalat üzerinden alınan vergilerden gelirken, faiz giderleri ve cari transferler bütçe giderleri üzerinde yük oluşturmaktadır. Son dönemde döviz kurlarında görülen sakin seyir kur korumalı mevduat hesaplarına yapılan ödemeleri ise sınırlamış görünmektedir. Döviz kurlarında görülebilecek olası bir yukarı yönlü baskının KKM giderlerini artıracağı unutulmamalıdır.
Hükümet, Eylül başında açıklanan Orta Vadeli Program (OVP) kapsamında yılı gayri safi yurtiçi hasılanın %3,4’ü ile kapatacak bir mali açık öngörüyor. Yılın ilk 10 ayındaki bütçe performansı ile kıyas ederken hükümetin hedefleri yılın son 2 ayında oldukça büyük bütçe açıkları görebileceğimizi gösteriyor. Önceki aylardaki bütçe performansı dikkate alındığında, 2023 yılının ortalarında yapılması planlanan seçimler yaklaştıkça devlet destekleri ve sosyal yardımlar doğrultusunda yapılan harcamalar çerçevesinde bütçe harcamalarının artacağı anlaşılmaktadır. CDS ve tahvil faizlerindeki düşüş çerçevesinde de Hazine’nin borçlanmayı artıracağını düşünebiliriz.
Kaynak: Tera Yatırım- Enver Erkan
