2023 seçimlerinin kaderini yabancı seçmen mi belirledi?

Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ, 30 Mayıs’ta paylaştığı bir tweet ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın seçimleri vatandaşlık verilen yabancılar sayesinde kazandığını ve bu yabancıların sayısının kamuoyundan gizlendiğini iddia etti:

“28 Mayıs’ta yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 2. Turunu AK Parti genel başkanı Recep Tayyip Erdoğan kazanmıştır. Bu seçimi Erdoğan sayısı Türk vatandaşlarından gizlenen vatandaşlık verilen yabancıların oyları olmadan kazansaydı kendisini tebrik ederdim. Ancak, Erdoğan seçimleri büyük ölçüde Türk halkının seçme ve seçilme hürriyetini kısıtlayan yabancı seçmen ithali ile kazanmıştır.”

“Seçimde yabancı seçmenin belirleyici olduğu” iddiası haberlere ve sosyal medya paylaşımlarına da konu oldu.

Peki bu iddia ne kadar doğru?

Seçimlerde kaç yabancı oy kullandı?

14 Mayıs’ta yapılan Cumhurbaşkanı ve Milletvekili Seçimi ilk turunda YSK verilerine göre 55 milyon 833 bin 153 seçmen oy kullandı. Bu sayı 28 Mayıs’ta düzenlenen Cumhurbaşkanlığı Seçimleri ikinci turunda 54 milyon 23 bin 601’e düştü.

Peki bu seçmenlerin kaçı yabancı uyruklu?

İlk olarak Türkiye’de kaç yabancı uyruklu vatandaş olduğuna ve bunların kaçının seçmen statüsünde olduğuna bakmalıyız. YSK’nin 14 ve 28 Mayıs seçimlerinden sonra yayınladığı istatistik bültenlerinde yabancı uyruklu seçmen sayısına dair bir veri bulunmuyor.

Konuya ilişkin 3 Nisan 2023’te eski CHP Bilgi ve İletişim Teknolojilerinden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Onursal Adıgüzel tarafından yayınlanan bir araştırmaya ulaşıyoruz. Adıgüzel araştırmanın YSK seçmen listesinden yola çıkarak yapıldığını belirtmiş. Buradaki verilere göre:

• Toplam yurtdışı doğumlu seçmen sayısı 1 milyon 325 bin.
• En fazla yurtdışı seçmenin doğduğu iki ülke Bulgaristan (347 bin 736) ve Almanya (209 bin 394).
• Suriye, Afganistan, Libya, Irak ve İran doğumlu olan seçmen sayısı ise 240 bin civarı.

Kaynak: CHP’den Onursal Adıgüzel’in açıklaması

14 Mayıs seçimlerinden sonra Onursal Adıgüzel yerine CHP Bilgi ve İletişim Teknolojilerinden Sorumlu Genel Başkan Yardımcılığı görevini üstlenen Devrim Barış Çelik ise Adıgüzel’in Suriye, Afganistan, İran, Irak ve Libya doğumlular üzerine yayınladığı verileri doğruluyor.

İçişleri Bakanlığı Suriyeli seçmen sayısına ilişkin ne söylüyor?

Güncel verilere bakmak istediğimizde ise eski İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun görevde olduğu 15 Nisan’da katıldığı TGRT Haber yayınında yaptığı açıklama Suriyelilerin sayısı için kaynak gösterilebilir. “Suriyeliler, Afganlar ve Iraklılara oy kullanabilmeleri için vatandaşlık verildiği iddiası” üzerine Soylu, Türkiye vatandaşı olan Suriyeli sayısının 230 bin 998 olduğunu, ve bu vatandaşlardan 130 bin 914’ünün reşit olduğunu (potansiyel seçmen) belirtmiş.

Mülteciler Derneği’nin yayınladığı verilerden de yine yıllara göre Türk vatandaşlığı verilen yabancı sayısına ve demografik dağılımlarına ulaşılabiliyor.

2022 yılının Aralık ayında “Suriyeli seçmen sayısının 466 bin 105 olduğu” üzerine iddialar dolaşıma girmiş ve bunun üzerine Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü bir açıklama yapmıştı. 2 Aralık 2022’de yapılan açıklama şöyleydi: “Toplamda 221 bin 671 Suriyeli Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı kazanırken, 18 yaş ve üzeri (oy kullanabilecek kişi sayısı) 163 bin 44 kişidir.”

Gayrimenkul alımı karşılığında vatandaşlık edinimi

Vatandaşlık edinme yöntemlerinden biri gayrimenkul alımı.

2016 yılında 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’na yapılan eklemelerle “istisnai vatandaşlık” olarak da geçen bu uygulama hayata geçti. Yatırım yoluyla vatandaşlık ediniminin nitelikleri ise Ocak 2017’de yönetmeliğe yapılan eklemelerle belirlendi. Yabancı uyruklu kişilere 400 bin ABD doları ve üzeri değerinde gayrimenkul satın almaları halinde Türk vatandaşlığı hakkı verilebiliyor.

Tapuda ve vatandaşlık başvurularında da bu amacı belirttikleri takdirde vatandaşlık veya ikamet hakkı talep edilebiliyor. Geçmişte bu miktar minimum 1 milyon ABD doları iken, 19 Eylül 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikle birlikte bu tutar 250 bin ABD dolarına indirilirken 13 Mayıs 2022’de 400 bin ABD dolarına çıkarılmıştı.

İBB Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökçe ise Twitter hesabından paylaştığı grafiklerle 2018’den bu yana kaç yabancı uyrukluya konut satışı yapıldığını ve bu satışların toplam kaçmetrekare olduğunu açıklamış. Gökçe’nin açıklaması Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Yabancı İşler Dairesi ve TÜİK’ten gelen verilere dayanıyor.

TÜİK verilerine bakılarak geçtiğimiz yıllar boyunca yabancılara yapılan konut satışı sayısına ay bazında ulaşabiliyoruz. Örneğin Ocak 2023’te 4 bin 161 adet yabancı Türkiye’den konut satın alırken, bu sayı Nisan 2023’te 2 bin 557 olmuş. Gökçe’nin yayınladığı istatistikler de bu ay bazındaki verilerin toplamıyla oluşturulmuş.

Kaynak: TÜİK

Fakat yabancı uyruklu kişilere yapılan konut satışı miktarı bu yolla vatandaşlık alan (ve dolayısıyla seçimlerde oy verebilecek konuma gelebilen) kişi sayısını sağlamayabilir. Yabancılar Türkiye’de ikamet şartı olmadan gayrimenkul satın alabiliyorlar. Bu konudaki gerekler de Tapu Kanunu’nun 35. maddesinde açıklanıyor.

İçişleri Bakanlığı’nın da gayrimenkul satışı yoluyla vatandaşlık verilen yabancı sayılarıyla ilgili çeşitli açıklamaları mevcut. Bu doğrultuda ulaşılabilen veriler sınırlı olsa da 2021’de CHP Bursa Milletvekili Erkan Aydın’ın verdiği soru önergesine verilen cevap bize veri sağlıyor. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bu soru önergesine “2018 – 2021 yılları arasında 19 bin 630 yabancıya gayrimenkul alımı karşılığına vatandaşlık verilmiştir” diye cevap vermiş.

Yabancı kökenli seçmen oylarının sonucu etkilediğini iddia eden Ümit Özdağ Haziran 2022’de de vatandaşlık verilen Suriyeli sayısının 900 bini geçtiğini iddia edip sayıların Resmi Gazete’de yayınlanmasını talep etmişti.

Yabancı uyruklu bir vatandaşın oy kullanabilmesi için gereken koşullar nelerdir?

Aslında Türkiye’de 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçimlere katılım sağlama hakkına sahip. Fakat oy kullanabilmenin ilk kuralı Türk vatandaşı olmak. Deutsche Welle bu bağlamda seçime katılım koşullarını derlemiş. Anne ya da babası halihazırda Türk vatandaşı olan bir kişi doğuştan vatandaşlık hakkına zaten sahip oluyor. Fakat Türkiye’de doğmuş olmak vatandaş olmak için tek başına yeterli değil.

Türkiye’de yaşayan yabancıların da vatandaş olup seçimlerde oy hakkı kazanabilmesi için bazı şartları sağlamaları gerekiyor. Eğer bir yabancı Türkiye’de altı aydan fazla ikamet etmişse, 99 ile başlayan bir kimlik numarası alıyor. Ardından, eğer kişinin ikamet izni varsa, belli koşulları sağlaması halinde kesintisiz beş yıl ikamet sonunda vatandaşlık için başvuruda bulunabiliyor. Eğer kişi vatandaşlık kazanırsa ve reşitse bu şekilde oy kullanma hakkını elde ediyor. Söz konusu koşullar ise 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 11. maddesi uyarınca derlenmiş.

Fakat Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 12. maddesine göre istisnai olarak kişiler Cumhurbaşkanı kararı ile Türk vatandaşlığı elde edebiliyor.

Mayıs 2023 itibariyle Türkiye’de 3 milyon 381 bin 429 adet geçici koruma statüsünde Suriyeli  bulunuyor. Geçici koruma statüsündeki kişiler ise oy kullanma hakkına sahip değil. Geçici Koruma Yönetmeliği’nde şu ifade yer alıyor: “Geçici koruma kimlik belgesi, Türkiye’de kalış hakkı sağlar. Ancak bu belge Kanunda düzenlenen ikamet izni veya ikamet izni yerine geçen belgelere eşdeğer sayılmaz, uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanımaz, süresi ikamet izni toplamında dikkate alınmaz ve sahibine Türk vatandaşlığına başvuru hakkı sağlamaz.”

Teyit’in ulaştığı Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Mülkiye Göç Araştırmaları Merkezi (MÜGAM) Müdür Prof. Dr. Murat Erdoğan, geçici koruma altında bulunanların sadece istisnai vatandaşlık alabileceğine dikkati çekiyor: “Geçici Koruma Altındaki kişilerin (yani Suriyelilerin) Türkiye’de vatandaşlığa başvuru hakları bulunmuyor. İkametle beş yıl kalanlar için geçerli olan hak, burada yok. Onun için Türkiye’deki Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler sadece ‘istisnai vatandaşlık’ alabilirler, o da eğer Türkiye davet gönderirse olur. Ama bir konuyu da unutmamak lazım. Türkiye’de 92 bin 103 Suriyeli,ikamet izni ile yaşıyor. Bu kişiler beş seneyi doldurunca kendileri vatandaşlığa başvurabilir.”

Yabancı seçmenin oyları sonucu etkilemiş olabilir mi?

Yabancı uyruklu seçmenin ne kadarının sandığa gittiği belirsiz. Teyit’in ulaştığı İGAM (İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi) Başkanı Metin Çorabatır, Suriyeli olup yahut gayrimenkul yoluyla vatandaşlık alanlarının ne kadarının sandığa gittiğinin belirsiz olduğuna dikkat çekiyor.

“Geçici koruma statüsü altında olup vatandaşlık alanlar ve mülk edinme yoluyla vatandaşlık alanlar var. Bu kişilerin ne kadarının oy verdiği bilgisi bizde yok” diyen Çorabatır, sayılara ilişkin “Sığınmacıların kitle halinde vatandaşlığa geçtiği gibi bir durum hissetmiyoruz” diye ekliyor.

Siyasette sığınmacı karşıtı söylemin sığınmacıları korkuttuğunu ve bu yüzden önemli sayıda kişinin sandığa gitmemiş olabileceğini söyleyen Çorabatır, vatandaşlık alan çok sayıda kişinin seçim sisteminden habersiz olduğunu ifade ediyor. Gayrimenkul yoluyla vatandaşlık alabilen herkesin, kendi ülkesinde hak kaybı yaşamamak için vatandaşlık almayı tercih etmeyebileceğini de vurgulayan Çorabatır, vatandaş olsalar dahi seçimin bu kişilerin bir bölümü için hayati bir önem taşımadığını söylüyor ve “Neticede seçim sonuçlarını etkileyebilecek bir durum kuvvetle muhtemel olmadı” diyor.

Prof. Dr. Murat Erdoğan, verilen vatandaşlıkların bu seçimin sonucunu doğrudan etkilemese de, başka senaryolarda etkili olabileceğine de dikkati çekiyor: “Suriyelilere ve diğer kişilere verilen vatandaşlıklar, 55 milyon seçmenin oy kullandığı seçimlerde etkili olmaz. Ama düşünün 1. aday yüzde 49,75, diğeri yüzde 50,25 de olabilirdi. Yüzde 1 oy, 550 bin oy eder. Yanlış hesaplamıyorsam, Erdoğan ilk turda 300 bin daha oy alsaydı, seçim bitecekti. Onun için bu seçimdeki fark, sonradan vatandaş olanların kader belirleyici olmasını ortadan kaldırsa da, muhalefetin, sonradan verilen vatandaşlıkların siyasi nedenlerle kullanıldığı iddiası yanlış değil.”

Prof. Erdoğan, verilerin şeffaf olmamasının güvensizlik yarattığını da vurguluyor: “Onun için sayılar Resmi Gazete’de yayınlanmıyor. TÜİK’in koronavirüs sayısı ya da enflasyon ya da işsizlik sayılarına güven ne kadar ise buna güven de o kadar.” Erdoğan istisnai vatandaşlık kriterlerinin de bilinmediğini belirtirken “İnsanların bu konularda spekülasyonlar üretmesi çok doğal. Toplumun çekinceleri önemsenmedikçe spekülasyonun yolu açılıyor. Bilgi akışının sağlanması lazım” görüşünde.

Peki yurt dışındaki çalışmalar bu konuyu nasıl ele alıyor?

Yabancı uyruklu vatandaşların seçimlere katılımı çeşitli araştırmalara da konu olmuş. Göçmen Entegrasyon Politikaları Endeksi’nin (MIPEX) yayınladığı bir çalışmaya göre dünyada dört ülke belli bir süre ikamet etmek şartıyla yabancılara eşit seçme hakkı tanımış: Yeni Zelanda, Şili, Malavi ve Uruguay. 

2014’te benzer bir tartışma, bünyesinde çok fazla yabancı uyruklu vatandaş (yüzde 44) barındıran Lüksemburg üzerinden çıkmış. MIPEX, yabancı uyruklulara verilen seçme hakkını “özgüvenli bir göç ülkesi göstergesi” olarak tanımlamış ve yabancı vatandaşların ülke seçimleri için kıyasla az ama önemli bir kesimi oluşturduğunu belirtmiş.

Teyit’e konuşan Prof. Dr. Murat Erdoğan, bu tip çalışmalardaki bir farka dikkat çekiyor: Seçilmiş ve yüksek niteliklere sahip göçmenlerle sığınmacılar bu çalışmalarda aynı potada değerlendirilebiliyor.

Profesör Kees Groenendijk, bu bağlamda muhalifler tarafından sık sık dile getirilen sözde olumsuz etkilerin çok azının fiilen uygulamada ortaya çıktığı sonucuna varmış: “Vatandaşlığa kabul oranları daha düşük değil fakat yabancı hükümetlerin etkisi de daha yüksek değil. Göçmen/etnik gruplar azalmıyor ama siyasi statükoyu da etkilemiyorlar.”

İsveç’te 2012 tarihli bir araştırmada da yabancıların oy kullanma haklarının hem ulusal hem de yabancı vatandaşlar için daha kapsayıcı sosyal politikalara yol açabildiği söylenmiş.

2022’de benzer bir tartışma da Malta üzerinden başlamış. Vatandaşlarının yaklaşık yüzde 20’si yabancı uyruklu olan Malta, bu vatandaşlara seçimlerde oy kullanma hakkı vermiyor. Konu çeşitli insan hakları kuruluşları tarafından tartışmaya açılırken; Danimarka, Portekiz, Macaristan, Slovakya ve İsveç gibi ülkeler ise göçmenlerin seçme haklarını yerel seçimlere arttırmaya yönelik çalışmalar yapıyor.