Bu makale, Av. Mehmet Bacaksız tarafından kaleme alınmış olup, Hukuk Devleti ve Hukukun Üstünlüğü kavramlarının ne anlama geldiğini açıklamaktadır. Hukuk Devleti, devletin kendi koyduğu hukuk kurallarına sıkı sıkıya bağlı kalarak vatandaşlarına hukuki güvenlik sağlaması olarak tanımlanır ve demokrasinin temel ilkelerinden biri olarak vurgulanır. Hukukun Üstünlüğü ise, hukuk kurallarının dil, ırk, cinsiyet gibi hiçbir ayrım gözetilmeksizin herkese eşit uygulanması ve herkesin kanun önünde eşit olması ilkesini ifade eder. Yazar, bu ilkelerin Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda açıkça belirtilmiş olmasına rağmen, 2025 yılı itibarıyla uygulamada büyük zorluklar yaşandığını ve bu nedenle adaletin sağlanmasının tehlikeye girdiğini üzülerek belirtmektedir. Kaynak, adaletin devletin temeli olduğunu ve ancak bu iki ilkenin tam olarak uygulanmasıyla sağlanabileceğini vurgulayarak son bulmaktadır.
Hukuk Devleti, Hukukun Üstünlüğü sözlerini çok duyarız. Ancak, çoğumuz ne olduğunu bilmediğimiz gibi merak da etmeyiz. İkisi de çok önemli kavramlar. Bu yazının elverdiği ölçüde bu kavramları açıklamaya, önemini anlatmaya çalışacağız.
Hukuk Devleti, kısaca, iş ve işlemlerinde kendi koyduğu hukuk kurallarına sıkı sıkıya bağlı olan, vatandaşlarına hukuki güvenlik sağlayan devlettir. Bu tanımı biraz daha açarsak; Hukuk Devleti, bütün iş ve işlemlerinde, uygulamalarında kendi koyduğu kanun, tüzük, yönetmelik vb. tüm hukuk kurallarına öncelikle kendisi uyar. Böylelikle devlet, vatandaşlarına hukuki yönden güvenlik sağlar. Vatandaşlar, hangi davranışların suç olduğunu, hangi davranışların serbest olduğunu önceden bilir, buna göre davranırlar. Bu suretle, ülkede hukuki barış da sağlanmış olur.
Hukuk Devleti, demokrasinin temel ilkelerinden birisidir. Bir devlet, kendi koyduğu hukuk kurallarına kendisi uymuyorsa, vatandaşlarına hukuki güvenlik de sağlamıyor demektir. Devletin kendi koyduğu hukuk kurallarına uymadığı, vatandaşların hukuki güvenlik içinde yaşamadıkları bir ülkede demokrasiden söz edilemez. Hukuk Devletinin olmadığı, vatandaşların hukuki güvenlik içinde yaşamadığı bir ülkede hiç kimse özgür değildir. Hiç kimse yarınından emin değildir. Özgürlüğün, hukuki güvenliğin olmadığı yerde demokrasi de yoktur. Çünkü, demokrasi öncelikle özgürlüklerin var olduğu, yaşandığı bir rejimdir. Anayasanın 2. Maddesinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin bir hukuk devleti olduğu belirtilmiştir.
Hukukun Üstünlüğü, hukuk kurallarının hiçbir ayrım gözetilmeden herkese eşit şekilde uygulanması, herkesin kanun önünde eşit olmasıdır. Hukukun üstünlüğü ilkesi, anayasanın 10. Maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. 10. Maddeye göre, Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.
2025 yılında Türkiye’nin bir hukuk devleti olduğunu, hukukun üstünlüğü ilkesinin uygulandığını söyleyebilir miyiz? Üzülerek buna “Evet” diyemiyorum. Anayasada Hukuk Devleti ve Hukukun Üstünlüğü ilkeleri açıkça belirtilmiş olmasına rağmen, uygulamada çok büyük sıkıntılar vardır. Özellikle yürütme, zaman zaman devletin kendi çıkardığı kanunlara aykırı iş ve işlemler yapmaktadır. Anayasa açıkça ihlal edilmekte, Anayasa Mahkemesinin kararları uygulanmamaktadır. Vatandaşlar arasında kişilerin ekonomik ve sosyal durumlarına, oy verdikleri siyasi partilere göre ayrım yapıldığına dair yoğun şikayetler vardır. Yargıya güven çok aşağılara düşmüştür. Adalet, hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin hayata geçmesi, fiilen uygulanması demektir. Adliyelerin duruşma salonlarında büyük harflerle “ADALET DEVLETİN TEMELİDİR” yazısı vardır. Buna göre, bir devletin sağlam olarak ayakta durmasının temel şartı adaletin sağlanmasıdır. Adaletin sağlanması ise ancak HUKUK DEVLETİ ve HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ ilkelerinin tam olarak uygulanmasıyla mümkün olabilir.
